Аgar Sizda jamgʼarib qoʼygan mablagʼingiz yetarli boʼlmasa, unda sizga katta ehtimol bilan avtokredit olish uchun ariza berishingizga toʼgʼri keladi. Yaxshiyamki, hozirgi vaqtda avtokreditni olish anchagina oson boʼldi.

1-qadam: Аvtokreditlashni asosiy shartlarini quyidagilar orqali oʼrganib chiqing

• banklar va mikrokredit tashkilotlarida;
• avtomobilь ishlab chiqaruvchilarini rasmiy dilerlarini salonlarida;
• xarid qilish uchun eng yaxshi kreditlarni tanlab olish boʼyicha ixtisoslashtirilgan agregatorlarda.

2-qadam: Oʼz qarz yukingizni baholang

Qarz yuki – barcha joriy qarzdorlik va rejalashtirilayotgan kreditni oʼrtacha oylik daromadga foizli nisbati.

Masalan, Sizning oylik maoshingiz 4,0 mln.soʼmni tashkil etsa, Sizga  2 mln.dan do 2,6 mln soʼmgacha miqdorda oylik toʼlov hisobladigan kreditni olish tavsiya etiladi.

3-qadam: Oʼz kredit tarixingizni tekshiring

Sizning kreditni toʼla olish qobiliyatingiz, sizga avtokredit ajratilishida muhim omil boʼlib hisoblanadi. Аgar siz yaxshi kredit tarixiga ega boʼlsangiz, moliyaviy muassasalar ishonch bilan  sizga yondoshadi. Yomon kredit tarixiga ega boʼlsangiz, buning aksi boʼladi.

Shunga qaramay, yomon kredit tarixiga ega boʼlish Sizga kredit ajratilmaydi degan tushunchani hosil qilmaydi, biroq Sizga dastlabki badalni koʼp miqdorda kiritishingizga yoki yuqoriroq foiz  stavkalarda toʼlov qilishingizga toʼgʼri keladi.

4-qadam: Kreditni dastlabki maʼquloviga erishing

Kreditni dastlabki maʼqulovi – kreditor (u bank, MKT yoki avtomobil ishlab chiqaruvchisini dileri boʼladimi), agar oʼz qaroringizni oʼzgartirsangiz, undan voz kechish imkoniyati bilan muayyan mablagʼ miqdorida kredit ola olishingiz huquqini tasdiqlaydi.

Dastlabki maʼqullov sizning moliyaviy holatingizni baholanishini talab qilishi sababli sizning arizangizni maʼqullashini kafolatlamasa ham, u sizga kredit ajratilish yoki ajratilmasligi toʼgʼrisida yaxshi tassavvur yaratadi. Bundan tashqari, dastlabki maʼqullov sizga qarzni soʼndirish boʼyicha oʼz imkoniyatlaringizni real baholashda asqotadi.

5-qadam: Dastlabki badalni kiriting

Keynigi qadam – avtomobilьni sotayotan shaxs bilan oldi-sotdi shartnomasini tuzish. Bir qaqtni oʼzida dastlabki badal kiritiladi. Dastlabki badalning miqdori 0% dan — 50% gacha iborat boʼlib, dastlabki badal qancha koʼp boʼlsa, shuncha foiz stavkasi pastroq boʼladi.

6-qadam: KАSKO sugʼurta polisini rasmiylashtiring

Аvtokreditni ajratilishida KАSKOni rasmiylashtirish talab qilinadi. Bunda kredit tashkilotlari sugʼurta polisini sotib olish mumkin boʼlgan kompaniyalarni, oʼz hamkorlarini roʼyxati bilan cheklab qoʼyishadi.

7-qadam: Quyidagi hujjatlarni moliyaviy muassasaga taqdim qiling

• avtokreditini berish toʼgʼrisidagi ariza;
• pasport nusxasi;
• avtomobilni oldi-sotdi shartnomasi;
• jismoniy shaxsning daromad manbalari toʼgʼrisida maʼlumotnoma, pensiya yoki boshqa daromad manbalari toʼgʼrisida maʼlumotnoma.

8-qadam: Аvtomobilni sotuvchidan olib keting

Аvtokredit qarz oluvchining ssuda hisob raqamidan kredit shartnomasi asosida sotuvchining  talab qilib olinadigan depozit hisob raqamiga mablagʼ oʼtkazish yoʼli bilan beriladi, bundan keyin bitim tuzilgan hisoblanadi.

Topshirish dalolatnomasini imzolashdan oldin, avtomobilni koʼrikdan oʼtkazish va hujjatlarda xato bor yoʼqligini tekshirib olish muhim hisoblanadi. Аniqlangan kamchiliklarni dalolatnoma kiritish lozim – shunda oʼz huquqlaringizni zarur boʼlganda sud tartibida himoyaqilish oson boʼladi.

Shundan soʼng qarz oluvchiga faqat avtobilni hisobga qoʼyishi va kreditor foydasiga avtomobilni garov taʼminoti sifatida taqdim etishi kerak boʼladi.

Avtokredit – bu vositachilarsiz katta miqdordagi mablag’ni olishning qulay usuli. Bitimning asosiy afzalliklaridan biri bu foiz stavkasini pasaytirishdir. Mashina qarz beruvchiga garovga qo’yilgan bo’lsa-da, qarz oluvchi transport vositasidan shaxsiy ehtiyojlari uchun foydalanishni davom ettirishi mumkinligini tushunish muhimdir. Avtomobil qanchalik qimmat va yangi bo’lsa, past foiz stavkasida katta summani olish imkoniyati shunchalik yuqori bo’ladi.

Avtomobil garovi bilan qanday qilib kredit olish mumkin?

Kafolatlangan kredit olish imkoniyati (Toshkent) quyidagi majburiyatlarni nazarda tutadi:

• qarz mablag’lari miqdori avtomobilning taxminiy qiymatining 50% dan oshmaydi;
• banklarda o’rtacha foiz stavkasi yiliga 24-30%, MKO-larda esa 40% ni tashkil qiladi;
• kredit shartnomasi 5 yilgacha muddatga tuziladi;
• qarz oluvchining hayoti va sog’lig’ini, shuningdek garovni majburiy sug’urta qilish;

Avtomobil garovi bilan kredit olish uchun ariza berishda qarz oluvchiga qo’yiladigan asosiy talablar:

• O‘zbekiston fuqarosining pasporti.
• Avtomobil uchun hujjatlar.

Agar qarz oluvchi kredit mablag’larini to’lashda muammolarga duch kelgan bo’lsa: kechiktirilgan to’lovlar, jarimalar, yomon kredit tarixi bo’lsa, bank avtomobil garovi bilan kredit berishdan bosh tortishi mumkin. Qarzga olingan mablag’larni berish 21 yoshdan 65 yoshgacha bo’lgan fuqarolar uchun mo’ljallangan. Yosh/katta qarz oluvchilarga yuqori foiz stavkalari qo’yiladi yoki umuman rad etiladi.

Avtomobil garovi bilan qayerdan kredit olish va unga qanday murojaat qilish kerak?

Siz bankdan yoki jismoniy shaxslardan avtomobil garovi bilan kredit olishingiz mumkin. Bankda ro’yxatdan o’tish xavfsizroq va arzonroq usuldir.

Ro’yxatdan o’tish qanday ishlaydi:

1. Avtomobil garovi bilan kredit berishga tayyor bankni tanlang.
2. Shartlarni o’qing va onlayn kredit arizasini to’ldiring.
3. Moliyaviy muassasaning xodimi kelajakdagi qarz oluvchi bilan bog’lanadi va hamkorlik shartlari haqida gapiradi: foiz stavkasi, sug’urta, kredit miqdori va boshqa xususiyatlar.
4. Agar qaror ijobiy bo’lsa, qarz beruvchi va qarz oluvchi o’rtasida shartnoma tuziladi.

Kredit to’lanayotganda, qarz oluvchining transport vositasiga taqiq qo’yiladi: mashinani sotish, sovg’a qilish yoki almashtirish mumkin emas.

Avtomobil kafolatlangan kredit: ijobiy va salbiy tomonlari

Dastur, har qanday mahsulot/xizmat kabi, o’zining kuchli va zaif tomonlariga ega.

Asosiy afzalliklari:

• Tez qaror – hujjatlarning to’liq paketini taqdim etsangiz, javob 1-2 kun ichida keladi.
• Egalik huquqi qarz oluvchiga beriladi, bank avtomobilga egalik qilmaydi.
• Kredit tarixi nol bo’lgan qarz oluvchilar uchun javob beradi – garov ishonchli kafolat bo’lib xizmat qiladi.
• Minimal hujjatlar to’plami. Avtomobil garovi bilan kredit olish uchun siz faqat daromadni tasdiqlovchi hujjatni oldindan taqdim etishingiz kerak.
• Maqsadli bo’lmagan kreditlash. Pul sizning shaxsiy xohishingizga ko’ra ishlatilishi mumkin.

Kafolatlangan avtokreditning kamchiliklari (Toshkent):

• Qarz oluvchi kredit muddati davomida avtomobilni to’liq tasarruf eta olmaydi – sovg’a qilish/almashtirish/sotish.
• Agar shartnomaga ko’ra, bank shartnoma muddati tugagunga qadar avtomashinani qaytarib olsa, mashinadan foydalanish mumkin emas.
• O’z vaqtida to’lanmagan/kechiktirilgan/qarz bo’lgan taqdirda, kreditor garovni olib, kimoshdi savdosiga qo’yishga haqli.
• Avtomobildan tijorat maqsadlarida foydalanish mumkin emas – yuk tashish, taksi xizmatlari.

Agar avtomobil bilan garovga olingan kreditning amal qilish muddatida avtomobil o’g’irlangan yoki baxtsiz hodisa yuz bergan bo’lsa, bank bitim shartlarini qayta ko’rib chiqishi va foiz stavkasini oshirishi mumkin.

Hamkorlik shartnomasini imzolashdan oldin barcha xavflarni ko’rib chiqing. Qaror o’ylangan va muvozanatli bo’lishi kerak hamda oylik to’lov sizning umumiy oylik daromadingizning 30-35 % danoshmasligi kerak.

Keyingi yillarda O‘zbekistonda mikroqarzlar bozori faol rivojlanmoqda. Ko’proq fuqarolar kichik miqdordagi tezkor kredit olish uchun murojaat qilmoqdalar. Mikroqarzlar – bu tez va minimal hujjatlar to’plami bilan beriladigan kichik miqdordagi qisqa muddatli kreditlar. Ular qisqa vaqt ichida zudlik bilan oz miqdorda pulga muhtoj bo’lganlar uchun mo`ljallang.

Biroq, mikroqarz olish uchun ariza topshirishda barcha shartlarni, ayniqsa, mikroqarzlar bo‘yicha foiz stavkalarini sinchiklab o‘rganish zarur. Bu kreditorlar orasida sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Mikroqarzlar va boshqa shartlar bo’yicha foiz stavkalarini malakali taqqoslash sizga eng foydali taklifni tanlashga va ortiqcha to’lovlardan qochishga yordam beradi.

Ushbu maqolada biz oqilona moliyaviy qaror qabul qilish uchun mikroqarz tanlashda e’tibor berishingiz kerak bo’lgan asosiy jihatlarni ko’rib chiqamiz.

O‘zbekistonda mikroqarz bo‘yicha foiz stavkalari

2023-yilda O‘zbekistonda mikroqarzlar bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi kuniga taxminan 1-2 % yoki oyiga 30-60 % tashkil etdi. 2024-yil boshida vaziyat sezilarli darajada o’zgarmadi, ammo mikromoliya bozorida raqobat kuchayishi tufayli stavkalarning biroz pasayish tendentsiyasi kuzatilmoqda.

Foiz stavkasi bir necha asosiy omillarga bog’liq:

Kredit miqdori va muddati

Odatda, qarz miqdori qanchalik katta bo’lsa va kredit muddati qancha ko’p bo’lsa, kunlik foiz stavkasi shunchalik past bo’ladi. Masalan, kafolatsiz kreditlar uchun MFO stavkalari quyidagicha:

Qarz oluvchining kredit tarixi

Ijobiy kredit tarixiga ega bo’lgan qarz oluvchilar mikroqarz bo’yicha yanada qulay foiz stavkalariga ishonishlari mumkin. Misol uchun, ba’zi mikromoliya tashkilotlari oldingi kreditni muvaffaqiyatli to’lagan mijozlar uchun stavkalarni pasaytirishni taklif qilishadi. Boshqalar esa sodiqlik dasturiga ega bo’lishi mumkin, bunda 2-3 marta qaytarilgan kreditdan so’ng mijoz yuqori maqomga ega bo’ladi va asosiy stavkadan pastroq bo’ladi

Mikroqarz uchun garov turi

Garov yoki kafilga ega bo’lish mikroqarzlar bo’yicha foiz stavkalarini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Masalan:

MFO-ning maxsus takliflari va aksiyalari

Ko’pgina mikromoliya tashkilotlari yangi mijozlarni jalb qilish uchun aktsiyalarni o’tkazadilar. Masalan, yangi mijozlar uchun 1 000 000 so‘mgacha bo‘lgan birinchi kreditni kuniga 0% stavkasi bilan 30 kungacha bo‘lgan muddatga taqdim etishlari mumkin.

Shuni ta’kidlash kerakki, past kunlik stavkalarning jozibadorligiga qaramay, yillik hisobda mikroqarzlar bo’yicha foizlar yiliga 100% gacha yetishi mumkin, ammo mikroqarz bo’yicha haqiqiy ortiqcha to’lov unchalik katta bo’lmaydi – taxminan 50-60%.

Mikroqarz tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak

Mikroqarz tanlashda nafaqat foiz stavkasini, balki bir qator boshqa omillarni ham hisobga olish kerak:

• Kreditning umumiy qiymati (PSK)
• Qo’shimcha komissiyalar va to’lovlar
• muddatidan oldin to’lash shartlari
• Mikromoliya tashkilotining obro’si va ishonchliligi
• Kredit olish va uni qaytarish qulayligi

Kreditning umumiy qiymati (PSK)

PSK barcha to’lovlarni hisobga olgan holda kreditning haqiqiy qiymatini aks ettiruvchi asosiy ko’rsatkichdir. U yillik foiz sifatida ifodalanadi va turli mikromoliya tashkilotlarining takliflarini solishtirish imkonini beradi.

PSK- ni mustaqil ravishda hisoblash uchun siz quyidagi formuladan foydalanishingiz mumkin:

PSK = (Barcha kredit to’lovlari summasi – Kredit summasi) / (Kredit summasi * Kredit muddati yillar) * 100%

Masalan, agar siz 10 000 000 so‘mlik kreditni 1 yil muddatga yillik 100 foiz bilan olsangiz, u holda 1 yil uchun barcha kredit to‘lovlarining umumiy summasi 16 000 000 so‘mni tashkil qiladi va shuning uchun:

PSC = (16 000 000 – 10 000 000) / (10 000 000 (365/365)) 100% = 60%

Qo’shimcha komissiyalar va to’lovlar

1. Kredit berish uchun komissiya: O‘zbekistonda mikroqarz berish uchun komissiya undirish taqiqlangan, ammo mikromoliya tashkilotlari sug‘urta shaklida qo‘shimcha to‘lovlar undirishlari mumkin, odatda summaning 1-4 %.
2. Kechiktirilgan to’lovlar uchun jarimalar va jarimalar: Odatda kechiktirilgan har bir kun uchun muddati o’tgan qarz miqdorining 0,1-0,5%.

Erta to’lash shartlari

O‘zbekistondagi MFO-lar muddatidan oldin to‘lash uchun jarima undirmaydilar, ammo bu tartibni aniqlashtirish muhim:

• MFO muddatidan oldin qaytarish niyati haqida xabar bering (odatda 1-3 kun oldin).
• Muayyan sanada to’lanishi kerak bo’lgan summaning aniq hisob-kitobini oling.
• Belgilangan muddatda to‘lovni amalga oshirish.

MFO-larning obro’si va ishonchliligi

MFO litsenziyasini tekshirish uchun Oʻzbekiston Markaziy banki reestriga (www.cbu.uz) murojaat qilishingiz mumkin. Litsenziyalangan mikromoliya tashkilotlari “00123” shaklidagi litsenziya raqamiga ega.

Mijozlarning sharhlarini ixtisoslashgan forumlarda va ijtimoiy tarmoqlarda topish mumkin. Xizmat ko’rsatish sifati va nizolarni hal qilish haqidagi sharhlarga e’tibor bering.

Kredit olish va to’lash qulayligi

Pul olish usullari:

• Bank kartasiga (bir zumda)

To’lov imkoniyatlari:

• Flex Soft mobil ilovasi orqali
• Bank o’tkazmasi orqali
• Pay Net terminallari orqali
• MFO ofisida naqd pul

Qarz oluvchilar uchun maslahat

Mikroqarz olishni ko’rib chiqayotganda, bir nechta asosiy ko’rsatmalarga amal qilish muhimdir:

• Kreditni o’z vaqtida to’lash uchun moliyaviy imkoniyatlaringizni baholang
• Shartnomani imzolashdan oldin uni diqqat bilan o’rganib chiqing
• Qarz tuzog’iga tushib qolmaslik uchun bir vaqtning o’zida bir nechta kredit olmang
• Mikromoliya tashkilotlariga faqat zarurat tug’ilganda murojaat qiling

Moliyaviy imkoniyatlarni baholash

Mikroqarz olishdan oldin byudjetingizni diqqat bilan tahlil qiling. Moliyaviy ahvolingizni yomonlashtirmasdan kreditni o’z vaqtida to’lashingizga ishonch hosil qiling. Oylik daromadingizning 50% dan oshmasligi kerak bo’lgan qarz nisbatingizni hisoblang.

Shartnomani o’rganish

Kredit shartnomasining barcha bandlarini diqqat bilan o’qing. Quyidagi jihatlarga alohida e’tibor bering:

1. Mikroqarzlar bo’yicha foiz stavkalari
2. Kreditning to’liq qiymati
3. Kechiktirilgan to’lovlar uchun jarimalar

Agar biror narsa tushunarsiz bo’lsa, MFO xodimlariga savol berishdan tortinmang.

Bir nechta kreditlardan saqlaning

Bir vaqtning o’zida bir nechta mikroqarzlarni olish «qarz qarmog`i» ga olib kelishi mumkin. Bu eski qarzlarni to’lash uchun yangi kreditlar oladigan vaziyat, buning natijasida qarzlar doimiy ravishda oshib boradi. Agar joriy kreditni to’lash uchun etarli mablag’ingiz bo’lmasa, qarzni qayta tuzish imkoniyatini muhokama qilish uchun mikromoliya tashkilotiga murojaat qiling.

Agar siz hali ham mikroqarz olishga qaror qilsangiz, O‘zbekiston Markaziy banki litsenziyasiga ega va bozorda yaxshi obro‘ga ega ishonchli MFO-ni tanlang.

Jismoniy shaxslar uchun avtokredit – bu mashinaga yillab pul yeg`masdan, hoziroq olishning eng qulay usuli. Mashina uchun tejashga urinishda siz inflyatsiyaga duch kelishingiz mumkin, bu sizning jamg’armalaringizni «yeb qo’yadi». Kredit rasmiylashtirish uchun ariza topshirib, hozirda mashina haydash va bir necha yil davomida teng bo‘lib to‘lash foydaliroqdir.

Toshkentdagi iste’mol krediti va avtokredit o’rtasidagi farq nima?

Avtomobil krediti – bu o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan maqsadli kredit turi:

• Garov. Xarid qilingan mashina garov sifatida xizmat qiladi. Bank oldidagi qarzingizni to’lamaguningizcha, mashinani sotish/hayriya/almashtirish mumkin emas. Agar qarz oluvchi kreditni to’lashni to’xtatsa yoki to’lovlarni muntazam ravishda kechiktira boshlasa, bank avtomobilni olish huquqiga ega.
• Maqsad. Bankdan avtokredit olish transport vositasini sotib olish uchun maxsus qarz mablag’larini berishni o’z ichiga oladi. Deyarli har doim bank to’g’ridan-to’g’ri sotuvchiga pul o’tkazadi. Agar qarz oluvchiga mablag’ berilgan bo’lsa, ular faqat mashina sotib olishga sarflanishi kerak. Agar xarajatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa, qarz beruvchi shartnomada ko’rsatilgan muddatdan oldin foizlar bilan birga butun kreditni yopishni talab qilishga haqli.
•    Maxsus so’rov. Ko’pincha jismoniy shaxslarga avtokreditlar ma’lum bir dastur uchun beriladi: faqat ma’lum bir mamlakatda ishlab chiqarilgan, ma’lum bir marka yoki modeldagi yangi avtomobil uchun. Agar qarz oluvchi dastur shartlariga mos kelmaydigan avtomobilni tanlasa, kredit tasdiqlanmasligi yoki boshqa shartlar taklif qilinishi mumkin.
• Sug’urta. Deyarli 100% hollarda, transport vositasi uchun kredit olishda sug’urta qilish kerak – to’liq kompleks sug’urta. Bu bankka baxtsiz hodisa yoki o’g’irlik holatlarida xarajatlarni minimallashtirish imkonini beradi.Ba’zan banklar sug’urta narxini umumiy kredit miqdoriga kiritishni taklif qilishadi. Bunday holda, kredit bo’yicha ortiqcha to’lov yuqoriroq bo’ladi, chunki foizlar siyosat narxiga ham undiriladi.

O’zbekistonda qayerdan avtokredit olish mumkin?

Mashina sotib olish uchun bank yoki avtosalonga murojaat qilishingiz mumkin. Bankdan qarz olish:

• Bank bilan hamkorlik qilib, istalgan avtosalonga borishingiz mumkin.
• Bitimni yakunlashdan oldin, bankning litsenziyasi borligiga ishonch hosil qiling.
• Barcha shartlarni o’qing, qanday jarimalar yoki kechikish to’lovlari nazarda tutilganligini, jismoniy shaxslar uchun avtokreditni muddatidan oldin to’lash mumkinmi, «kredit ta’tillari» bormi, bank komissiyasining miqdori qancha ekanligini bilib oling.
• Barcha hujjatlarni tayyorlang. Odatda, butun ro’yxat bankning saytida joylashtirilgan. Standart to’plam: pasport, haydovchilik guvohnomasi, qarz oluvchining ariza shakli, daromadni tasdiqlovchi hujjat, kafilning mavjudligi. Agar qo’shimcha daromadingiz bo’lsa – yarim kunlik ish, mulkni ijaraga berish, buni ham ko’rsatish lozim.
• Bank bilan iloji boricha halol bo’ling. Agar sizda o’tgan kreditlar yoki boshqa «xatoliklar» bo’yicha kechikishlar bo’lsa, bu haqda bizga xabar bering. Kredit tarixingizni tekshirganda, bank buni bilib oladi va u darhol kreditni rad etadi.
• Tasdiqlangandan so’ng, agar bank ushbu turdagi avtokreditga ruxsat bersa, avtosalonda yoki o’zingizdan avtomobil tanlang. Naqd pulsiz to’lov usuli va sotuvchi tafsilotlari ko’rsatilganligiga ishonch hosil qiling.
• Shundan so’ng bank bilan shartnoma tuziladi, sug’urta beriladi.
• Bank pulni sotuvchiga o’tkazadi va avtomobilni topshirish va qabul qilish dalolatnomasi tuziladi.

Avtosalonda kredit olish uchun ariza berish:

• Avtosalon qaysi banklar bilan hamkorlik qilayotgani va jismoniy shaxslarga avtokredit olish uchun maslahatchi bilan maslahatlashib olishingiz kerak.
• Hujjatlarni olib keling. Ko’pincha talab qilinadigan hujjatlar bank bilan bir xil.
• Ilova ma’qullangandan so’ng, dastlabki shartlar o’zgarganligini tekshiring.
• Agar hamma narsa yaxshi bo’lsa, siz dastlabki to’lovni amalga oshirishingiz va sug’urta qilishingiz mumkin.
• Kredit shartnomasi va avtomobilni qabul qilish sertifikatini imzolang.

Iste’mol kreditlash bozorida uzoq vaqtlardan beri banklar hukmronlik qilib kelishgan. Raqobatchilari yo‘qligi sababli, ular yetakchi mavqelarga ega bo‘lishgan.  Hozir  ham, katta tajriba va yirik kapitalga ega bo‘lganliklari uchun banklar boshqa kredit tashkilotlaridan ajralib turibdi. Bugungi kunda jismoniy shaxslar bilan ishlaydigan va ularga qarz beradigan ko‘plab boshqa firmalar bor.

Hozirda mikrokredit tashkilotlar mijozlarga qarzlar bo‘yicha yaxshi shartlarni taklif qilib, banklar bilan faol raqobatga kirishishmoqda. Bank krediti bahosi MKTga mikroqarzidan biroz pastroq, ammo hamma ham bankdan kredit olishni uddalay olmaydi. Banklar qarz oluvchini to‘lov layoqatini baholash masalasiga juda qattiq yondoshadilar va ko‘pincha kredit berishni rad etadilar. Statistikaga ko‘ra, qarz berishni MKTlar 10 tadan 3-4 tasini, banklar 10tadan 1 tasini ma’qullashadi.

Bank uchun qarz oluvchini tekshirish – chuqur va uzoq ishdir. Banklar ko‘pincha ish joyidan va daromad to‘g‘risidagi ma’lumotnomalarni taqdim etishni so‘rashadi. Banklar ham yirik summalarni berishadi, biroq ko‘pincha garovga qo‘yilgan ko‘char, ko‘chmas mulk yoki kafillik ostida.

Bugungi kunda mikrokredit tashkilotlari – kredit bozorining to‘la huquqli ishtirokchilari bo‘lib, qonuniy faoliyat yuritadilar va qiyin moliyaviy vaziyatda tezkor yordam berishga tayyordirlar.

Bankdan kredit olishdan farqli o‘laroq mikroqarzni olish ancha oson. Lekin, agar muddati o‘tishiga yo‘l qo‘ysangiz, bunday qarzdorlikni so‘ndirish qiyinroq kechadi. Muddati o‘tganda qarz foizlar, jarimalar va penyalar hisobiga tez ortishni boshlaydi. Shuni unutmangki, agar mikroqarzni katta bo‘lmagan muddatga olsangiz va o‘z vaqtida so‘ndirib borsangiz, u sizning foydangizga ishlaydi.  Uni qanchalik tez so‘ndirsangiz, hamyoningizdan shunchalik kam pul ishlatishingizga to‘g‘ri keldi.

Muddatlari, shartlari va qarz oluvchiga boʼlgan talablardan kelib chiqib – kreditlar va qarzlarning koʼplab turlari bor.

Qarz oluvchi uchun qancha muddat va talablar boʼyicha – qulay shartlar koʼp boʼlsa – kreditor uchun xavf yuqori va oʼz navbatida, kredit va qarzning qiymati ham yuqori boʼladi. Shuning uchun har bir muayyan holat oʼz yechimiga ega.

Kredit va qarzlarni nafaqat banklar, balki turli moliyaviy tashkilotlar – MKTdan lombardgacha berishi mumkin.

Masalan, maqsadli kreditni aniq tugal ravishda bayon etilgan maqsadda (masalan, yer, koʼchmas mulk). Maqsadsiz kreditni har qanday maqsadlarda olish mumkin (masalan, taʼtil yoki davolanish uchun). Odatda uning foiz stavkasi maqsadli nisbatan yuqori boʼladi.

BIR VАQTDА YoKI BOSQIChMА-BOSQICh. Kredit yoki qarzgi bosqichma-bosqich yoki bir yoʼla soʼndirish mumkin – bu odatda muayyan kredit shartlariga bogʼliq boʼladi.

Qarzlar shuningdek foiz stavkasidan kelib chiqib farqlanadi. Banklar oʼz mijozlariga nisbatan past stavkalarni taklif qilishga tayyordirlar. Аmmo ular faqat oʼzlarining talablariga javob beradigan qarz oluvchilar bilan ishlashga tayyorligidan kelib chiqsak, buni afzallik toʼlaqonli afzallik deb hisoblab boʼlmaydi. MKTda esa stavkalar, qarz olish imkoniyati singari yuqoriroq.

Kredit yoki qarz ? Kredit qarzdan nimasi bilan farq qiladi ?

Kredit

Kim bermoqda: Bank
Rasmiylashtirish muddati: Sekinroq
Shaxsiy ishtirok: Deyarli har doim
Qarz oluvchiga boʼlgan talablar: Yuqori
Kredit qiymati: Past

Qarz

Kim bermoqda: MKT, lombardlar
Rasmiylashtirish muddati: Tezroq
Shaxsiy ishtirok: Deyarli har doim
Qarz oluvchiga boʼlgan talablar: Past
Kredit qiymati: Yuqori

Kredit olishdan avval, siz tanlagan kreditorda Oʼzbekiston Respublikasi Markaziy banki bergan maxsus litsenziyasi borligini albatta tekshirib koʼring.

Qarz oluvchilar uchun maslahat

Mikroqarz uchun ariza berishdan oldin moliyaviy imkoniyatlaringizni baholang

Mikroqarz olishdan oldin moliyaviy imkoniyatlaringizni diqqat bilan baholash kerak. Barcha daromad va xarajatlarni, shu jumladan kutilmagan xarajatlarni hisobga olgan holda byudjet tuzing. Bu kelajakda to’lov bilan bog’liq muammolardan qochishga yordam beradi.

Qarindoshlar yoki do’stlardan qarz olish, davlatdan ijtimoiy yordam yoki qulayroq shartlarda bank krediti kabi moliyaviy yordam olishning muqobil variantlarini ko’rib chiqing.

Shartnoma shartlarini diqqat bilan o’rganing

Mikroqarz olish uchun ariza berishda shartnomaning quyidagi bandlariga alohida e’tibor bering:

Naqd kredit olasizmi yoki onlayn tarzdami? Bu savolga aniq javob berishning iloji yo’q. Ba’zi hayotiy vaziyatlarda faqat naqd pul kerak bo’ladi: karta to’lovlari ishlamaydi, Internet yo’q, onlayn to’lovlarda muammo bor. Ko’pgina moliyaviy korxonalar naqd pul kreditlarini taklif qilishadi. Buni qaerda, qanday sharoitlarda qilish mumkin – bu haqda keyinroq gaplashamiz.

Naqd pul krediti: taqdim etish shartlari.

Siz bank, lombard yoki mikromoliya tashkilotidan naqd pul kreditini olishingiz mumkin. Ularning har birida ro’yxatdan o’tish shartlari sezilarli darajada farq qiladi:

1. Bank. Naqd kredit olish uchun ariza berish, siz ijobiy kredit tarixi va daromadingizni rasman tasdiqlash qobiliyatiga ega bo’lgan mavjud qarz oluvchi bo’lishingiz kerak. Agar siz birinchi marta qarz olayotgan bo’lsangiz, kredit reytingingiz tushirilgan, sizning daromadingiz norasmiy – bankdan ijobiy javob olish ehtimoli nolga yaqin.
2. Lombard. Rasmiy daromadsiz naqd pul kreditini lombardda olish mumkin. Siz qimmatbaho buyum garoviga ega bo’lishingiz muhim – maishiy texnika, mo’yna, zargarlik buyumlari, qimmatli qog’ozlar, professional ish asboblari. Muhim: lombard hech qachon mulkni haqiqiy bozor qiymatida baholamaydi; siz ishonishingiz mumkin bo’lgan maksimal miqdor garov narxining 60%-70% ni tashkil qiladi. Kredit to’lanmagan taqdirda, lombard keyinchalik sotish uchun garovni olishga haqli.
3. MKO. Ko’pgina mikrokredit kompaniyalari allaqachon onlayn sohaga o’tgan, ammo O’zbekistonda naqd pulda kredit olishni taklif qilayotganlar ham bor. Siz kattalar fuqarosi sifatida pasportingizni, JShShIR(PINFL)-ni ko’rsatish orqali pul olishingiz mumkin. Sizga mobil telefon raqami va hisobdagi ijobiy yoki nol balansga ega bo’lgan har qanday bankning ishlaydigan to’lov kartasi kerak.

Yuqoridagi tashkilotlarga qo’shimcha ravishda siz xususiy kreditordan kredit olishingiz mumkin. Xususiy kreditorlar naqd pul kreditlarini juda yuqori foiz stavkalarida beradilar, ular ko’pincha noqonuniy faoliyat yuritadilar va ular bilan hamkorlik qilish istalmagan.

O‘zbekistonda qanday maqsadlarda naqd kredit olish mumkin?

MCO bilan bog’lanish orqali siz maqsadli bo’lmagan kreditga murojaat qilishingiz mumkin. Bu shuni anglatadiki, qarz beruvchi qarz oluvchining qanday maqsadda qarz olishini aniqlamaydi. Mikrokredit quyidagi maqsadlarda olinishi mumkin:

• ta’mirlash;
• kommunal xizmatlarni to’lash;
• ijara haqini to’lash;
• o`qish;
• davolash uchun;
• boshqa bank yoki MKOda kreditlarini to’lash.

Talabalar, nafaqaxo’rlar, kredit tarixi yomon bo’lgan qarz oluvchilar, tug’ruq ta’tilidagi onalar, ro’yxatdan o’tmagan, ishsiz yoki norasmiy ish bilan band bo’lgan shaxslar daromadini tasdiqlovchi hujjatsiz naqd pul kreditiga murojaat qilishlari mumkin. Kredit nol kredit reytingiga ega bo’lgan asosiy qarz oluvchilarga beriladi.

Kreditni naqd pulda qanday to’lash kerak?

MKO bilan hamkorlik qilganda, kredit bir miqdorda to’lanishini tushunish kerak: asosiy qarz + foiz. Oylik to’lovlarni amalga oshirish shart emas. Odatda, MKO bir nechta to’lov usullarini taklif qiladi:

• Tashkilot sayti. Ba’zi MKO-larda siz ro’yxatdan o’tishingiz va shaxsiy hisobingizga kirishingiz mumkin bo’lgan rasmiy resurs mavjud. Kartani ulash va anketani to’ldirish orqali siz bank xizmatlari uchun ortiqcha to’lovsiz kreditni to’g’ridan-to’g’ri naqd pulda to’lashingiz mumkin.
• Terminallar. Odatda siz kredit shartnomasi raqamini, tafsilotlarini, jo’natuvchining to’liq ismini va to’lov miqdorini kiritishingiz kerak. Ba’zan maqsad va boshqa ma’lumotlarni ko’rsatish kerak.
• Bank kassasi yoki pochta bo’limi. Oxirgi kunni kutmaslik muhim, chunki ba’zi hollarda to’lov uch kun ichida hisoblanishi mumkin va bu kechikish xavfini tug’diradi. Kassirga barcha ma’lumotlarni to’liq taqdim etish muhimdir.O‘zbekistonda kreditni uchinchi tomon tashkilotida naqd pulda to‘lashda barcha chek va kvitansiyalarni saqlashni unutmang.

2021 yilda mikroqarz olishni istagida bo‘lganlarning soni 70%ga ortdi.  Mikrokreditlarning shartlari foydali bo‘lmaganligi uchun 20% atrofidagi mikroqarzlar muddatida so‘ndirilmayapti. Markaziy bank MKT faoliyatlariga faol aralashib, ularning ishini yanada shaffoflashtirmoqda. Xususan, mikrokreditlar bo‘yicha foizlar va penyalarni va yana boshqa qator cheklovlar joriy qilingan.

Qonunchilikka ko‘ra, kredit bo‘yicha ortiqcha to‘lov miqdori mikroqarzning 2 yuaravaridan ortiq bo‘lmasligi shart. Ushbuning qatoriga neustoyka (jarima va penyach) va ko‘rsatilgan maxsus xizmatlar uchun haq kiradi. Bunda Markaziy bank fozlarning miqdori bo‘yicha cheklovlar qo‘ymagan.  Ammo ba’zi mikrokredit tashkilotlari ilk qarzni, to‘g‘ri, oz miqdorda bo‘lsa ham, mutlaqo bepul asosda olish imkoniyatini bermoqdalar. Quyidalarga e’tiboringizni qarating:

1. Agar kompaniya nol’ % stavkasida kredit bergan bo‘lsa, haqiqatda ba’zi cheklovlar bo‘lishi mumkin. Tashkilot bunday foizda ideal kredit tarixiga ega bo‘lgan yoki, masalan, ish joyidan ma’lumot taqdim etilganda beradi. Qolgan barcha uchun amaldagi stavkalar qo‘llaniladi.
2. Kredit uzaytirilganda nol’ foizli stavka amal qilmay qoladi. Qarzni shartnomada ko‘rsatilgan kunda so‘ndirish kerak, undan oldinroq, lekin undan kechiktirmay, ham mumkin. Ushbu shart MKT kredit shartnomasida ko‘rsatib o‘tilishi shart. Bepul mikroqarz – bu yangi mijozlar uchun mukofotdir.

Hujjatlarni imzolashdan va mikroqarzni olishdan avval, foiz stavkasiga e’tibor qarating – u reklama materiallarida yoki mikrokredit tashkilot saytida ko‘rsatilgandan yuqori yoki, aksincha, past bo‘lishi mumkin. Agar keyinchalik MKT reklama bannerida ko‘rsatilganidan yuqori foiz stavkada sizga qarz beriganligini bilib qolsangiz, o‘zingizdan tashqari, allakimni ayblashdan ma’no qolmaydi.

Qarz shartnomada siz ko‘rgan summa, sizning hisobingizga to‘liq hajmda kelishi shart. Qarzni to‘liq so‘ndirish uchun qancha summa to‘lashingiz kerakligiga diqqatingizni albatta qarating.  U ikki-uch omillardan iborat bo‘ladi.

• mikrokredit “tanasi” – sizning kartangizga kelgan summa;
• qarz mablag‘laridan haqiqatda foydalangan kunlar uchun foizlar summasi;
• kredit rasmiylashtirilishi uchun vositachilik haqqi. Bunday vositachilikni oluvchi kreditlarni soni juda kam. Lekin ular bor. Yig‘im to‘lanishi zarurligi to‘g‘risidagi shart shartnomada ko‘rsatilishi shart. Agar u yo‘q bo‘lsa – qarz oluvchi uni to‘lashi shart emas.

Qarz to‘liq yoki qisman muddatidan oldin to‘langanda, so‘ndirilishi lozim bo‘lgan summa kamaytirish tomonga hisob-kitob qilinishi shart. Jumladan, qarz shartnomasiga ko‘ra to‘lanadigan foizlarning miqdori o‘zgarishi shart.