Oʻzbek 
O‘zbekistonda mikroqarzdan foydalangan holda tadbirkorlik faoliyatini boshlash imkoniyatlari
02.12.2024
Biznes krediti olish o’z biznesingizni boshlash va tadbirkor bo’lish imkoniyatidir. O‘zbekistonda mikroqarzlar kichik biznesni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashning muhim vositasiga aylandi. Keling, mamlakatda mikrokreditlash asosiy jihatlarini batafsil ko’rib chiqaylik.
Mikroqarzlar turlari
O‘zbekistonda mikroqarzning bir necha turlari mavjud bo‘lib, ularning har biri muayyan toifadagi qarz oluvchilarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan:
| Вид микрозайма | Описание | Максимальная сумма (в сумах) |
|---|---|---|
| Iste’mol kreditlari | Fuqarolarning shaxsiy ehtiyojlari uchun | 50 000 000 |
| Qishloq xo’jaligi kreditlari | Fermerlar va agrobiznes uchun | 300 000 000 |
| Tadbirkor ayollar uchun | Ishbilarmon ayollar uchun maxsus shartlar | 150 000 000 |
| Yoshlar uchun | 30 yoshgacha bo’lgan tadbirkorlar uchun | 100 000 000 |
Biznes uchun kreditni qayerdan olish mumkin
O‘zbekistonda mikroqarzlar turli moliya institutlari tomonidan taqdim etiladi:
- Banklar
- Mikromoliya tashkilotlari
- Kredit uyushmalari: Kichik mahalliy tashkilotlar, ko’pincha muayyan mintaqalar yoki tarmoqlarga xizmat qiladi.
- Davlat dasturlari, masalan, Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalarini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi.
Qarz oluvchilarga qo’yiladigan talablar
O‘zbekistonda mikroqarz oluvchilarga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat:
- Ro‘yxatdan o‘tish: O‘zbekistonda doimiy ro`yxatdan o`tgan bo`lishi lozim.
- Yosh: 22 yoshdan 65 yoshgacha (dasturga qarab farq qilishi mumkin).
- Kredit tarixi: ijobiy yoki yo’qligi.
- Garov yoki kafillik: Ko’pincha talab qilinadi, ayniqsa kattaroq miqdorlar uchun.
Foiz stavkalari va shartlari
2024-yil uchun O‘zbekistonda mikroqarzlar bo‘yicha foiz stavkalari kredit turi va kreditorga qarab o‘zgaradi:
| Тип микрозайма | Процентная ставка (годовых) | Срок |
|---|---|---|
| Iste’molchi | 26-44% | 5 yilgacha |
| Biznes mikrokredit | 24-38% | 5 yilgacha |
| Qishloq xo’jaligi | 14-20% | 5 yilgacha |
| Tadbirkor ayollar uchun | 22-32% | 5 yilgacha |
Kerakli hujjatlar
O‘zbekistonda biznes uchun kredit olish uchun odatda quyidagi hujjatlar talab qilinadi:
- Pasport va doimiy ro`yhatdan o`tilgan joy.
- Korxonaning STIR.
- Ish joyidan oxirgi 6 oylik daromad to’g’risidagi ma’lumotnoma.
- Biznes-reja.
- Agar kerak bo’lsa, garov uchun hujjatlar.
- Tadbirkorlik subyektini davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnoma.
O‘zbekistonda mikroqarzlar tadbirkorlik faoliyatini boshlaganlar uchun qulay moliyalashtirish vositasidir. Barkamol yondashuv va puxta rejalashtirish bilan siz biznes uchun kredit osongina olishingiz mumkin va bu pul biznesni rivojlantirish uchun ajoyib boshlang’ich kapital bo’ladi.
O’zbekistonda joriy biznes g’oyalar ro’yxati
- Onlayn savdo
- Milliy suvenirlar va hunarmandchilik buyumlari onlayn-do’koni
- Ijtimoiy tarmoqlar orqali o’zbek ziravorlari va quritilgan mevalarni sotish
- Xitoydan tovarlarni tushirish va ularni bozorlarda sotish
Boshlang‘ich sarmoya: 3 000 000 so‘mdan
- Xizmat ko’rsatish sohasi
- Mobil avtomobil yuvish
- Uylar va ofislar uchun tozalash xizmatlari
- Maishiy texnika ta’mirlash xizmatlari
Boshlang‘ich investitsiyalar: 15 000 000 so‘mdan
- Ovqatlanish shaxobchalari
- Mobil qahvaxona
- Uy sharoitida tayyorlangan taomlarini yetkazib berish
- Milliy taomlar yetkazish mashinasi
Boshlang‘ich investitsiyalar: 30 000 000 so‘mdan
- Hunarmandchilik
- Keramika mahsulotlari ishlab chiqarish
- Milliy cholg’u asboblarini ishlab chiqarish
- An’anaviy kiyimlarni tikish va kashta tikish
Boshlang‘ich investitsiyalar: 20 000 000 so‘mdan
- Qishloq xo’jaligi
- Issiqxonada ko’katlar va ziravor o’tlarni yetishtirish
- Bedanachilik
- Organik chiqindilardan kompost ishlab chiqarish
Boshlang‘ich investitsiyalar: 30 000 000 so‘mdan
- IT sohasi
- Mahalliy bozor uchun mobil ilovalarni ishlab chiqish
- O‘zbek tili va madaniyati bo‘yicha onlayn kurslar yaratish
- Ijtimoiy tarmoqlarni reklama qilish xizmatlari
Boshlang’ich investitsiyalar: investitsiyalarsiz mumkin.
Ushbu biznes g‘oyalar O‘zbekiston bozorining o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga oladi va kirish to‘sig‘i past bo‘lib, bu ularni mikroqarzdan foydalangan holda tadbirkorlik faoliyatini boshlash uchun qulay qiladi. Taʼkidlash joizki, Oʻzbekistonda onlayn-savdo va IT sohasida xizmatlarga talab ortib bormoqda, bu internetning kirib borishi (2021-yilda aholining 72,1 %) va smartfonlar bilan bogʻliq.
Shuningdek, hunarmandchilik va qishloq xoʻjaligi kabi anʼanaviy tarmoqlar mamlakatning boy madaniy merosi va qishloq xoʻjaligi faoliyati uchun qulay iqlim sharoiti tufayli jozibadorligicha qolmoqda.
Biznes g’oyasini tanlashda siz nafaqat boshlang’ich investitsiya hajmini, balki o’sish potentsialini, bozor raqobatini va o’zingizning qobiliyatingiz va qiziqishlaringizni ham hisobga olishingiz kerak. Masalan, IT sohasida dastlabki sarmoyalar minimal bo’lishi mumkin, ammo maxsus bilim va ko’nikmalar talab qilinadi.
Boshqa tomondan, kichik hunarmandchilik biznesini boshlash ko’proq boshlang’ich sarmoyani talab qilishi mumkin, ammo kamroq raqobat va barqaror talabga ega.
Biznes boshlash uchun bosqichma-bosqich reja
Biznes-reja ishlab chiqish
Biznes-rejani ishlab chiqish har qanday biznesni boshlashning asosiy bosqichidir. O‘zbekistonda mikroqarz biznesi uchun quyidagi jihatlarni hisobga olish muhim:
- Qisqacha tavsif: Biznesingizning mohiyatini, uning maqsadlarini va noyob sotish taklifini (USP) aniq aytib bering. Misol uchun, agar siz mobil qahvaxona ochishni rejalashtirmoqchi bo’lsangiz, sizning USP «Toshkentdagi an’anaviy o’zbek qahvasi bilan g’ildirakli birinchi qahvaxona» bo’lishi mumkin.
- Bozor tahlili: Raqobatchilaringiz, maqsadli auditoriyangiz va bozor tendentsiyalarini o’rganing. Misol uchun, agar siz o‘zbek suvenirlari onlayn-do‘konini ochayotgan bo‘lsangiz, bozor hajmini (yiliga taxminan 5-7 milliard so‘m), asosiy ishtirokchilar va potentsial mijozlarni (sayyohlar, chet elliklar, mahalliy aholi) tahlil qiling.
- Moliyaviy reja: Dastlabki investitsiyalar, daromadlar va xarajatlar prognozi, zararsizlik nuqtasini hisoblang. O‘zbekistondagi mikrobiznes uchun o‘rtacha o‘zini oqlash muddati 12-18 oyni tashkil qiladi.
Biznesni ro’yxatdan o’tkazish
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda tadbirkorlikni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni sezilarli darajada soddalashtirildi. Bu yerda asosiy qadamlar:
| Этап | Необходимые документы | Срок | Стоимость |
|---|---|---|---|
| 1. Huquqiy shartnoma tanlash | — | 1 kun | Bepul |
| 2. Ta’sis hujjatlarini tayyorlash | Ustav, ta’sis memorandumi | 1-2 kun | 200 000 so’mdan |
| 3. Davlat xizmatlari markazida ro‘yxatdan o‘tish | Ariza, pasport, to’lov kvitansiyasi | 30 daqiqa | 300 000 so’mdan |
| 4. Muhrni qabul qilish | Ro’yxatdan o’tganlik to’g’risidagi guvohnoma | 1 kun | 300 000 so’mdan |
| 5. Bank hisob raqamini ochish | Ro’yxatdan o’tganlik to’g’risidagi guvohnoma, nizom | 1 kun | Bepul |
Yetkazib beruvchilar va hamkorlarni tanlash
Ishonchli yetkazib beruvchilar va hamkorlarni tanlash biznes muvaffaqiyati uchun juda muhimdir. O’zbekistonda siz quyidagi variantlarni ko’rib chiqishingiz mumkin:
- Mahalliy ishlab chiqaruvchilar: Masalan, milliy suvenirlar sohasidagi biznes uchun rishtonlik (kulolchilik) yoki Marg`ilon (mato) hunarmandlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yishingiz mumkin.
- Ulgurji bozorlar: Toshkentdagi eng yirik “Abu Saxiy” ulgurji bozori raqobatbardosh narxlarda keng turdagi tovarlarni taklif etadi.
- Onlayn platformalar: UzTrade, UZUM yoki Alibaba kabi platformalar Oʻzbekistonda ham, xorijda ham yetkazib beruvchilarni topish imkonini beradi.
- Biznes birlashmalari: Masalan, O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi ishonchli hamkorlar topishda yordam berishi mumkin.
Marketing va reklama
Oʻzbekistonda oʻz biznesingizni samarali targʻib qilish uchun onlayn va oflayn vositalar kombinatsiyasidan foydalanish tavsiya etiladi:
| Онлайн инструменты | Офлайн инструменты |
|---|---|
|
|
O‘zbekistonda mikrobiznes uchun marketing byudjeti odatda umumiy byudjetning 20-25 % tashkil qiladi. Masalan, 50 000 000 so‘m boshlang‘ich sarmoya bilan marketingga 15 000 000 so‘mga yaqin mablag‘ ajratilishi kerak.
Ushbu bosqichma-bosqich rejaga amal qilib, O‘zbekiston bozorining o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda, siz biznes krediti olishingiz va o‘z biznesingizni yo‘lga qo‘yishingiz mumkin bo‘ladi.
Tadbirkorlar uchun moliyaviy savodxonlik
Byudjetni rejalashtirish
Budjetni samarali rejalashtirish har qanday biznes muvaffaqiyatining asosiy omili, ayniqsa, O‘zbekistonda mikrokreditlardan foydalanayotgan tadbirkorlar uchun. Keling, asosiy tarkibiy qismlarni ko’rib chiqaylik:
Daromad
Daromadingizni rejalashtirishda mavsumiylikni hisobga olish va sotish hajmini real baholash muhimdir. Masalan, Toshkentdagi kichik kafe uchun o‘rtacha kunlik daromad taxminan 3 000 000 – 5 000 000 so‘mni tashkil qilishi mumkin. Biroq, yozda bu ko’rsatkich 20-30% ga oshishi mumkin.
Xarajatlar
O‘zbekistonda mikrobiznes uchun asosiy xarajatlar odatda quyidagilardan iborat:
- Bino ijarasi: oyiga 5 000 000 – 8 000 000 so’m (joylashuviga qarab)
- Ish haqi: har bir xodimga 3 500 000 – 5 500 000 so’m/oy
- Kommunal to‘lovlar: oyiga 800 000 – 1 500 000 so‘m
- Tovar/xom ashyo sotib olish: daromadning 30-40%
- Marketing: daromadning 20-25%
- Mikroqarz bo’yicha to’lovlar: kredit shartlariga bog’liq
Daromad
Foyda daromadlar va xarajatlar o’rtasidagi farq sifatida hisoblanadi. O‘zbekistondagi mikrobiznes uchun daromadning 15-25 % miqdorida sof foyda normal hisoblanadi. Masalan, oylik daromadi 30 000 000 so’m bo’lsa, sof foyda 4 500 000 – 7 500 000 so’m bo’lishi mumkin.
Pul oqimini nazorat qilish
Naqd pul oqimini nazorat qilish biznes likvidligini saqlash uchun juda muhimdir. Mana bir nechta asosiy strategiyalar:
- Kundalik buxgalteriya hisobi: barcha daromadlar va xarajatlarning batafsil hisobini yuriting. Excel yoki maxsus dasturlar kabi oddiy vositalardan foydalaning (masalan, 1C: Buxgalteriya).
- Bashoratlash: 3-6 oy davomida pul oqimi bashoratini oldindan tuzing. Bu mumkin bo’lgan pul bo’shliqlarini taxmin qilishga yordam beradi.
- Debitorlik qarzlarini boshqarish: mijozlar uchun to’lov shartlarini qisqartirishga harakat qiling. O‘zbekistonda 15-30 kungacha bo‘lgan to‘lov muddati normal hisoblanadi.
- Kreditorlik qarzlarini boshqarish: Yetkazib beruvchilar bilan 45-60 kun kabi uzoqroq to’lov shartlarini muhokama qiling.
- Zaxira fondi: 2-3 oylik biznes xarajatlariga teng zahirani saqlashga harakat qiling.
O’zbekistonda soliqqa tortish
O‘zbekistonda kichik biznes subyektlari uchun soddalashtirilgan soliqqa tortish tizimi joriy etilgan. Soliqlarning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
- Yagona soliq to’lovi (STP): Aksariyat kichik biznes uchun asosiy soliq. Daromad faoliyat turiga bog’liq:
- Savdo: aylanmaning 4%
- Ishlab chiqarish: aylanmaning 5%
- Xizmatlar: aylanmaning 6%
- Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS): yillik aylanmasi 1 milliard so‘mdan ortiq bo‘lgan korxonalar uchun 15 foiz. Kichik biznes odatda QQSdan ozod qilinadi.
- Ijtimoiy soliq: mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun ish haqi fondining 12%.
- Mulk solig’i: ko’chmas mulkning o’rtacha yillik qoldiq qiymatining 2%.
- Yer solig’i: stavka yer uchastkasining joylashgan joyi va maqsadiga bog’liq.
O‘zbekistonda tadbirkorlik subyektlarining ayrim turlari uchun soliq imtiyozlari mavjudligini alohida ta’kidlash lozim. Masalan, o’z ishlab chiqargan mahsulotni eksport qiluvchi korxonalar STP stavkasini 50% ga tushirishlari mumkin.
Samarali soliq boshqaruvi uchun quyidagilar tavsiya etiladi:
- Muntazam ravishda soliq mutaxassisi bilan maslahatlashing
- Buxgalteriya hisobi va soliq hisobotlari uchun maxsus dasturlardan foydalaning
- O‘zbekiston soliq qonunchiligidagi o‘zgarishlarni o‘z vaqtida nazorat qilish
Moliyaviy rejalashtirish va boshqarish, shuningdek, O‘zbekiston soliq tizimini tushunish mikrokreditlardan foydalanayotgan tadbirkorlarga o‘z biznesini samarali rivojlantirish, moliyaviy risklarni minimallashtirish va banklar yoki mikromoliya tashkilotlaridan biznes krediti olish imkonini beradi.
