3. Mikroqarzlar va bank kreditlarini taqqoslash – stavkalar, limitlar, muddatlar, talablar

3.1 Mikroqarzning afzalliklari

Tezlik – asosiy argument. Mikroqarzlar bo‘yicha yechim haftalar o‘rniga bir necha kun ichida, onlayn kanalda esa ba’zan ish soatlarida paydo bo‘ladi. Kirish chegarasi pastroq: hujjatlar paketi ixchamroq, aylanmalar va tarix davomiyligi talablari yumshoqroq. Boshlovchi tadbirkorlar uchun bu uzoq tanaffuslarsiz savdoni yo‘lga qo‘yish imkoniyatidir: birinchi partiyani xarid qilish, ijara, marketing – aynan shu moddalar ko‘pincha dasturga qarab 30-300 million so‘mgacha bo‘lgan mikrochiziqlar bilan yopiladi.

3.2 Mikroqarzning kamchiliklari

Resurs narxi yuqoriroq. Mikromoliyalash bo‘yicha foiz stavkalari odatda klassik bank kreditlaridan 2-8 f.p.ga yuqori, limitlar kamtarroq, muddati esa qisqaroq. To‘lov gorizonti ixcham bo‘lganligi sababli pul oqimiga bo‘lgan yuklama ortadi, shuning uchun kassa uzilishlarini ayniqsa puxta rejalashtirish talab etiladi. Agar loyiha ko‘p mablag‘ talab qilsa va o‘zini qoplash muddati 36-60 oyni tashkil etsa, kichik va o‘rta biznes uchun kredit liniyasi yoki imtiyozli tarmoq dasturini ko‘rib chiqish yaxshiroqdir.

4. Muqobil moliyalashtirish variantlari – kichik va o‘rta biznes kreditlari, imtiyozli dasturlar, aylanma mablag‘lar

4.1 Kichik va o‘rta biznes uchun kreditlar

Loyiha 24-48 oy va undan yuqori muddatni talab qilsa, bank kreditlari ishonchli muqobil bo‘lib qoladi. Masalan, so‘mda 24-30% atrofidagi stavkalar, alohida dasturlarda qat’iy garovsiz 300 000 000 so‘mgacha bo‘lgan limitlar, shuningdek, savdo uchun milliy valyutadagi bozor nominallari yoki AQSH dollarida 14% gacha bo‘lgan 12 oygacha bo‘lgan qisqa muddatli qarorlar. Bunday mahsulotlar aylanma mablag‘ va moslashuvchan jadvalni sozlashga qaratilgan.

4.2 Maxsus biznes dasturlari

Ayrim toifadagi tadbirkorlar uchun maxsus liniyalar mavjud: kichik biznesga yordam, qishloq xo‘jaligi, quyosh energiyasi, hunarmandlar uchun dasturlar. Cheklovlar 300 000 000 so‘mgacha, muddat – 7 yilgacha, stavka – hamkorlikdagi jamg‘armalar va kafolatlar ishtirokida yillik 18% dan boshlanadi. Bunday yechimlar uzoq muddatli xarajatlarni qoplaydigan kapital talab qiluvchi xaridlar uchun mos keladi: sovutish quvvatlari, GESlar, texnologik uskunalar.

️ 5. Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va tartibga solish – mikromoliya tashkilotlari, iste’molchilar himoyasi, imtiyozlar

5.1 Qonunchilik bazasi

Mikromoliya tashkilotlari faoliyati milliy qonunchilik bilan tartibga solinadi: litsenziyalash, shartlarni oshkor etish va xatarlarni boshqarish talablari bozorning shaffofligi va qarz oluvchilarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan. Summalar va stavkalar bo‘yicha ichki limitlar komplayens tomonidan nazorat qilinadi, mijozni polislar va komissiyalar bo‘yicha xabardor qilish qoidalari esa shartnomada va individual shartlarda qayd etiladi. YaTT uchun kreditning to‘liq qiymati, muddatidan oldin to‘lash tartibi va ehtimoliy jarimalar haqidagi bo‘limlarni diqqat bilan o‘qish foydali.

5.2 Qo‘llab-quvvatlash dasturlari

Davlat tashabbuslari qarz mablag‘lari qiymatini pasaytiradi: foiz stavkasini subsidiyalash, qisman kafolatlar, ustuvor tarmoq yo‘nalishlari. Natijada tadbirkor uchun yakuniy stavka bozor stavkasidan 2-6 foiz bandga past, garov talablari esa yumshoqroq bo‘lishi mumkin. Amalda, bu oylik to‘lovlarni ortiqcha to‘lamasdan uskunalarni moliyalashtirish yoki xodimlarni kengaytirish imkoniyatidir.

6. Tadbirkorlar uchun tavsiyalar – mikroqarz tanlovi, narxi, to‘lov jadvali

6.1 Maqbul mahsulotni tanlash

Maqsaddan boshlang: 3-6 oylik boshlang‘ich kapital, xarid davri uchun aylanma mablag‘lar yoki 18-36 oylik o‘zini oqlash imkoniyatiga ega uskunalar. So‘ngra summa, muddat va real pul oqimini taqqoslang. Oylik sof foyda 6 000 000 so‘m bo‘lganda, to‘lovga ko‘pi bilan 35-45% – ya’ni 2,1-2,7 mln so‘m yo‘naltirish xavfsiz. Samarali qiymat bo‘yicha takliflarni taqqoslang: nominal stavkaga berish, sug‘urta, SMS-xizmat uchun komissiyani qo‘shing. Agar mahsulotlar o‘xshash bo‘lsa, bepul muddatidan oldin to‘lash huquqi va shaffof jadvalga ega variantni tanlang.

6.2 Moliyalashtirishga tayyorgarlik

Hatto soddalashtirilgan rejimda ham aniq moliyaviy hisobni yuriting: hisobvaraq ko‘chirmalari, kassa daftari, dalolatnomalar. Yangi ariza berishdan oldin joriy kichik kreditlarni to‘lang – bu skoring profilini yaxshilaydi va qarz yukini kamaytiradi. 2-3 ta muassasani o‘rganing va parallel ravishda ariza topshiring, lekin bir vaqtning o‘zida o‘nlab so‘rovlardan qoching: ortiqcha tekshiruvlar kredit reytingini pasaytirishi mumkin. 1 sahifali qisqa reja tayyorlang: pul nima uchun kerak, loyiha bo‘yicha marja qancha, kelgusi 6-12 oy uchun to‘lovlar taqvimi qanday ko‘rinishga ega.

9. O‘zbekistonda mikromoliyalash istiqbollari – raqamlashtirish, tezkorlik, maqsadli mahsulotlar

Bozor raqamli vitrinalar va avtomatik skoring orqali tezlashmoqda. Onlayn arizalar 24/7 ko‘rib chiqiladi va masofaviy identifikatsiya ofisga tashriflarni minimallashtiradi. Hunarmandlar, xizmat ko‘rsatish iqtisodiyoti, «yashil» loyihalar uchun maqsadli dasturlarning o‘sishi kutilmoqda. Davlatning qo‘llab-quvvatlashi bilan resurslar narxi asta-sekin pasaymoqda, yakka tartibdagi tadbirkorlar va mikrobiznes uchun moliyalashtirish imkoniyatlari esa ortib bormoqda. Tadbirkorlar vaqtdan yutadi va aylanmani rejalashtirishning qulay vositasiga ega bo‘ladi.

Xulosa – biznes o‘sishi uchun mikroqarzdan qanday foydalanish

O‘zbekistonda yakka tartibdagi tadbirkorlar va kichik biznes uchun mikrokreditlar – agar maqsad tushunarli bo‘lsa, summa pul oqimi bilan taqqoslanadigan bo‘lsa va jadval operatsion faoliyatni buzmasa, samarali vositadir. Samarali stavkani tahlil qiling, komissiyalar va muddatidan oldin to‘lash shartlarini qayta tekshiring, 2-3 oylik to‘lov uchun zaxira saqlang. Dolzarb parametrlar uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri banklar va mikromoliya tashkilotlariga murojaat qiling: ularning rasmiy veb-saytlarida yangi limitlar, stavkalar va qarz oluvchilarga qo‘yiladigan talablar e’lon qilinadi. Bugungi puxta o‘ylangan yechim ertaga o‘nlab soatlar va millionlab so‘mlarni tejaydi.

Film va telekoʼrsatuvlar lombardlar shubhali faoliyat yuritadi degan notoʼgʼri tasavvurni yaratishgan. Аslida esa, lombardlar faoliyati davlat nazorat organlari tomonidan qatʼiy nazorat qilinadi va bu pul olishni eng tez va oson yoʼllaridan biri hisoblanadi.

Lombarddagi foiz stavka

Lombardlar shartnomada belgilangan alohida qoidalardan kelib chiqib, kunlik hisoblanadigan foizlarni hisob-kitob qilishadi. Siz faqat oʼrtacha raqamni hisob-kitobini chiqarib olishingiz mumkin. Odatda u kuniga 0,3%ni tashkil etadi. Yuqori stavkada – 0,5 dan 0,8 %gacha qarz ajratadigan tashkilotlar ham yoʼq emas.

Lombardda kredit olish tartibi

• Siz qimmatbaho buyumni lombarda olib kelasiz;
• Lombard uni qiymatini baholaydi va ushbu summa miqdorida sizga qarz beradi;
• Siz ikki qismdan – qarzni yakka tartibdagi shartlari va garov toʼgʼrisidagi axborotdan iborat garov biletini (kartasini) olasiz. Jadvalda kredit miqdori, soʼndirish muddati, foiz stavkasi, garovga qoʼyilgan buyumni nomi va tavsifi, uni qiymatini bahosi koʼrsatib oʼtiladi.

Nimalarni lombardga topshirish mumkin?

Lombardda zarur boʼlgan mablagʼni quyidagilarni garovga qoʼygan holda olish mumkin:

• zargarlik buyumlari;
• antikvar buyumlar;
• maishiy va orgtexnika;
• jahonga mashhur brendlarning soatlari.

Zargarlik buyumlarini garovga qoʼyish – foiz evaziga kredit olishning eng samarali usuli hisoblanadi. Ularni esa qayta sotib olish, har doim mumkin.

Lombarddagi kreditlarni muddatlari

Oʼzbekiston Respublikasining amaldagi qonnchiliga muvofiq, lombardlar shaxsiy isteʼmolga moʼljallangan koʼchar mol-mulkni zaklad shaklida garovga qabul qilib, fuqarolarga qisqa muddatli (uch oydan oshmagan muddatga) kreditlar beradi.

Lombardga topshirilgan qimmatbaho buyum, qaytib sotib olinmasa nima boʼladi?

Lombardda ashyolar garovi bilan taʼminlangan kredit summasi belgilangan muddatda qaytarib berilmagan taqdirda, lombard notariusning ijro yozuvi asosida imtiyozli bir oylik muddat oʼtganidan keyin garovga qoʼyilgan mol-mulkni sotish uchun belgilab qoʼyilgan tartibda ushbu mol-mulkni sotishga haqli.

Shundan keyin hatto garovga qoʼyilgan mol-mulkni sotishdan tushgan summa talablarni toʼliq qanoatlantirish uchun yetarli boʼlmasa ham, lombardning garovga qoʼyuvchiga (qarzdorga) talablari bekor boʼladi.

Yangigina mashinani har kim ham bir yo‘la to‘lov bilan sotib ololmaydi. Ko‘p hollarda bunday xaridni qilish maqsadida avtomobil’ sotib olish bank yoki mikrokredit tashkilotidan qarz olishga to‘g‘ri keladi. Lekin bunday holda maqsadli kredit yoki naqd puldagi kreditning qaysi biri foydaliroqligini o‘ylab ko‘rishga arziydi. Keling,mazkur masalani tushunib olamiz va ushbu variantlarning ijobiy va manfiy tomonlarini ko‘rib chiqamiz.

Avtokredit va iste’mol krediti o‘rtasidagi farq nimadan iborat ? Bunday turdagi qarzlarni tasniflashdan boshlaymiz. Ulardan birinichisini (avtokreditni) maqsadli kreditlar sirasiga kiritish kerak. Bu shuni anglatadiki, qarz oluvchi bankdan faqat transport vositasini xarid qilishdan  uchun ssudani olish huquqiga egaligi bildiradi. Bu yangi yoki ishlatilgan mashina bo‘lishi mumkin, lekin uni avtokreditlash dasturi bo‘yicha bank-kreditor bilan hamkorlik munosabatlarida bo‘lgan dilerlarning salonlaridan xarid qilish mumkin.

Maqsadli avtokreditni naqd puldagi kreditga nisbatan asosiy afzalliklarini belgilab olamiz:

         kichik foiz stavkalar;

         qarz rasmiylashtirishni qulayligi;

         chegirmalarni mavjudligi;

         hamkor-banklardan qiziqarli takliflar.

Avtomobil’ olish uchun kredit, Siz xarid qilayotgan transport vositasini garovga qo‘yishni nazarda tutadi. Binobarin, banklar qarzni o‘z vaqtida so‘ndirishilishini garov bilan ta’minlab olishadi, shuning uchun ham ular odatdagi foiz stavkalardan pastrog‘ini taklif etishadi (avtokreditga nisbatan naqd puldagi kreditlarga ular o‘rtacha 5-7%ga yuqori).

Avtokreditning iste’mol kreditidan farqlari.

Asosan, kreditlarning bunday turlaridagi farq bank tomonidan taqdim etilgan qarzning maqsadliligidan iborat. Avtokreditlash dasturi bo‘yicha faqat transport vositasini va faqat rasmiy dilerdan xarid qilish qilish mumkin. Avtokreditdan farqli o‘laroq iste’mol krediti har qanday narsani, shu jumladan avtomobil’ni sotib olish imkonini beradi. Buning ustiga iste’mol kreditida sotuvchi kim bo‘lishi to‘g‘risida talablar yo‘q: avtoni qo‘ldan yoki salondan sotib olishingiz mumkin. Iste’mol kreditining foiz stavkasi bo‘yicha to‘xtalsak, u avtokreditlash dasturiga nisbatan unchalik foydali emas.

Iste’mol qarzlarini qulayligi qator sabablardan iborat. Ular sirasiga quyidagilar kiradi:

• mablag‘lardan o‘z hohishiga ko‘ra foydalanish mumkin;
• dastlabki badal va garov sharti yo‘q;
• sug‘urta majburiy hisoblanmaydi;
• hohlagan joyga sarflaysiz.

Iste’mol kreditini olayotganda qarz oluvchibankka mablag‘larni u qayoqqa sarflashi to‘g‘risida hisobot bermasligi kerak. Agar kredit summasi yo‘l qo‘ysa, nafaqat avtomobilni xarid qilish mumkin.

Avtomobilni xarid qilish bo‘yicha kreditlashni turini yakuniy tanlash avtomobil’ xaridini maqsadlariga bog‘liq. Agar Siz rasmiy diler orqali yangi mashinani KASKO bilan sotib olishni rejalashtirayotgan bo‘lsangiz, naqd puldagi kreditdan ko‘ra avtokreditni rasmiylashtirganingiz ma’qul. Agar siz yaroqda bo‘lgan avtomobilni hohlagan joydan sotib olishni mo‘ljallayotgan bo‘lsangiz, unda iste’mol kreditini ko‘rib chiqing.

Lombarddan qarz olishni ishonch bilan naq pul olishni qulay va tez yo‘llaridan biri deb aytish mumkin. Sizga kafillar, ko‘plab ma’lumotnomalar va boshqa hujjatlar kerak bo‘lmaydi. Naqd pul olish uchun sizga faqat pasport va garov evaziga berishni istayotgan narsa kerak bo‘ladi.

Va shu yerda savol tug‘iladi: kerakli summani olish uchun lombardga nimani aniq olib kelish kerak ? Eng yutuqli yo‘llardan biri bo‘lib, qimmatbaho metall va toshlardan yasalgan buyumlar hisoblanadi. Barcha zamonlarda tilla qadrlangan va uni odamlar juda yuqori baholaganlar.

Yaxshi lombardda Sizdan shaxsni tasdiqlovchi hujjatlarni talab qilishligi mumkin. Chunki bunday hujjatlar lombardga bila turib o‘g‘irlangan yoki soxta buyumlarni topshirishga uringan firibgarlarni qidirib topishga va buyumlarni o‘z hujjatlariga ko‘ra shaxsan qaytarib olishga yordam beradi. Firibgarga yo‘liqmaslik uchun Sizning ma’lumotlaringiz IIV ma’lumotlari bilan taqqoslanadi. Agar siz 18 yoshga to‘lmagan bo‘lsangiz, biror bir narsani hech qaysi lombardga topshirishni uddala olmaysiz.  Shuningdek qarz shartnomasi muddati yakunlanganligi to‘g‘risida xabardor qilish uchun sizdan aloqa telefon raqamingizni ko‘rsatish so‘raladi.

Lombard bilan shartnoma ikki nusxada ro‘yxatga olinadi. Birinchisi sizga, ikkinchisi lombardga beriladi. Shartnomani ikki tomon imzolaydi, shartnomada ular to‘g‘risida axborot ko‘rsatib o‘tiladi. Lombardlar tillani ixtisoslashgan do‘konlarga nisbatan past baholarda olishi ehtimol ko‘pchilikka ma’lumdir. Bunda sizni hech kim aldamaydi – chunki do‘konlar va zargarxonalar buyum narxiga nafaqat ishlatilgan materiallarni, balki do‘konning buyurtmasiga ko‘ra buyum ustida ishlagan zargarning ish haqqisini ham qo‘shishadi.  Lombardga esa zargarni ish haqqisini hisobga olish hech qanday ahamiyatga ega emas.

Lombard garovga qo‘yilgan mulkning butligiga javobgardir. Unda mijozlarning barcha buyumlarini shikastlanishi va yo‘qotilishidan himoya qiluvchi sug‘urta bo‘lishi shart. Agar sizning qimmatligingiz bilan biror narsa sodir bo‘lsa, siz tovon pulini olasiz.

Aytaylik, siz tasodifan uzoq vaqtdan beri ishlamayotgan va ta’mirga yaroqsiz bo‘lgan qarindoshingizni antikvar soatini topdingiz. Bunday buyumni o‘zingiz sotishingizni deyarli imkoni yo‘q. Ammo agar siz tillani lombardga qaytarmaslik sharti bilan topshirsangiz, yaxshigina summani olishingiz mumkin.

Lombardga taqinchoqlarni olib borishdan avval, siz uni aniq qaytarib olishingizga ishonch hosil qiling. Biroq ogoh bo‘ling – ko‘pincha lombardlar ushbu vaqtga kredit bo‘yicha katta bo‘lmagan foizlarni belgilashadi. Agar muddat oxiriga siz o‘z taqinchog‘ingizga olishga kelmasangiz, lombard qarz summasini qoplash uchun uni sotish huquqiga ega bo‘ladi.

Lombarda biror-bir narsani topshirishdan avval, birinchi navbatda durust va  batartib kompaniyanini tanlash kerak bo‘ladi. Sizga uch yildan ortiq faoliyat yuritayotgan va yirik lombardlar tarmog‘iga tegishli bo‘lgan lombardni tanlashni maslahat beramiz.

Jismoniy shaxslar uchun avtokredit – bu mashinaga yillab pul yeg`masdan, hoziroq olishning eng qulay usuli. Mashina uchun tejashga urinishda siz inflyatsiyaga duch kelishingiz mumkin, bu sizning jamg’armalaringizni «yeb qo’yadi». Kredit rasmiylashtirish uchun ariza topshirib, hozirda mashina haydash va bir necha yil davomida teng bo‘lib to‘lash foydaliroqdir.

Toshkentdagi iste’mol krediti va avtokredit o’rtasidagi farq nima?

Avtomobil krediti – bu o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan maqsadli kredit turi:

• Garov. Xarid qilingan mashina garov sifatida xizmat qiladi. Bank oldidagi qarzingizni to’lamaguningizcha, mashinani sotish/hayriya/almashtirish mumkin emas. Agar qarz oluvchi kreditni to’lashni to’xtatsa yoki to’lovlarni muntazam ravishda kechiktira boshlasa, bank avtomobilni olish huquqiga ega.
• Maqsad. Bankdan avtokredit olish transport vositasini sotib olish uchun maxsus qarz mablag’larini berishni o’z ichiga oladi. Deyarli har doim bank to’g’ridan-to’g’ri sotuvchiga pul o’tkazadi. Agar qarz oluvchiga mablag’ berilgan bo’lsa, ular faqat mashina sotib olishga sarflanishi kerak. Agar xarajatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa, qarz beruvchi shartnomada ko’rsatilgan muddatdan oldin foizlar bilan birga butun kreditni yopishni talab qilishga haqli.
•    Maxsus so’rov. Ko’pincha jismoniy shaxslarga avtokreditlar ma’lum bir dastur uchun beriladi: faqat ma’lum bir mamlakatda ishlab chiqarilgan, ma’lum bir marka yoki modeldagi yangi avtomobil uchun. Agar qarz oluvchi dastur shartlariga mos kelmaydigan avtomobilni tanlasa, kredit tasdiqlanmasligi yoki boshqa shartlar taklif qilinishi mumkin.
• Sug’urta. Deyarli 100% hollarda, transport vositasi uchun kredit olishda sug’urta qilish kerak – to’liq kompleks sug’urta. Bu bankka baxtsiz hodisa yoki o’g’irlik holatlarida xarajatlarni minimallashtirish imkonini beradi.Ba’zan banklar sug’urta narxini umumiy kredit miqdoriga kiritishni taklif qilishadi. Bunday holda, kredit bo’yicha ortiqcha to’lov yuqoriroq bo’ladi, chunki foizlar siyosat narxiga ham undiriladi.

O’zbekistonda qayerdan avtokredit olish mumkin?

Mashina sotib olish uchun bank yoki avtosalonga murojaat qilishingiz mumkin. Bankdan qarz olish:

• Bank bilan hamkorlik qilib, istalgan avtosalonga borishingiz mumkin.
• Bitimni yakunlashdan oldin, bankning litsenziyasi borligiga ishonch hosil qiling.
• Barcha shartlarni o’qing, qanday jarimalar yoki kechikish to’lovlari nazarda tutilganligini, jismoniy shaxslar uchun avtokreditni muddatidan oldin to’lash mumkinmi, «kredit ta’tillari» bormi, bank komissiyasining miqdori qancha ekanligini bilib oling.
• Barcha hujjatlarni tayyorlang. Odatda, butun ro’yxat bankning saytida joylashtirilgan. Standart to’plam: pasport, haydovchilik guvohnomasi, qarz oluvchining ariza shakli, daromadni tasdiqlovchi hujjat, kafilning mavjudligi. Agar qo’shimcha daromadingiz bo’lsa – yarim kunlik ish, mulkni ijaraga berish, buni ham ko’rsatish lozim.
• Bank bilan iloji boricha halol bo’ling. Agar sizda o’tgan kreditlar yoki boshqa «xatoliklar» bo’yicha kechikishlar bo’lsa, bu haqda bizga xabar bering. Kredit tarixingizni tekshirganda, bank buni bilib oladi va u darhol kreditni rad etadi.
• Tasdiqlangandan so’ng, agar bank ushbu turdagi avtokreditga ruxsat bersa, avtosalonda yoki o’zingizdan avtomobil tanlang. Naqd pulsiz to’lov usuli va sotuvchi tafsilotlari ko’rsatilganligiga ishonch hosil qiling.
• Shundan so’ng bank bilan shartnoma tuziladi, sug’urta beriladi.
• Bank pulni sotuvchiga o’tkazadi va avtomobilni topshirish va qabul qilish dalolatnomasi tuziladi.

Avtosalonda kredit olish uchun ariza berish:

• Avtosalon qaysi banklar bilan hamkorlik qilayotgani va jismoniy shaxslarga avtokredit olish uchun maslahatchi bilan maslahatlashib olishingiz kerak.
• Hujjatlarni olib keling. Ko’pincha talab qilinadigan hujjatlar bank bilan bir xil.
• Ilova ma’qullangandan so’ng, dastlabki shartlar o’zgarganligini tekshiring.
• Agar hamma narsa yaxshi bo’lsa, siz dastlabki to’lovni amalga oshirishingiz va sug’urta qilishingiz mumkin.
• Kredit shartnomasi va avtomobilni qabul qilish sertifikatini imzolang.

Avtokredit – bu vositachilarsiz katta miqdordagi mablag’ni olishning qulay usuli. Bitimning asosiy afzalliklaridan biri bu foiz stavkasini pasaytirishdir. Mashina qarz beruvchiga garovga qo’yilgan bo’lsa-da, qarz oluvchi transport vositasidan shaxsiy ehtiyojlari uchun foydalanishni davom ettirishi mumkinligini tushunish muhimdir. Avtomobil qanchalik qimmat va yangi bo’lsa, past foiz stavkasida katta summani olish imkoniyati shunchalik yuqori bo’ladi.

Avtomobil garovi bilan qanday qilib kredit olish mumkin?

Kafolatlangan kredit olish imkoniyati (Toshkent) quyidagi majburiyatlarni nazarda tutadi:

• qarz mablag’lari miqdori avtomobilning taxminiy qiymatining 50% dan oshmaydi;
• banklarda o’rtacha foiz stavkasi yiliga 24-30%, MKO-larda esa 40% ni tashkil qiladi;
• kredit shartnomasi 5 yilgacha muddatga tuziladi;
• qarz oluvchining hayoti va sog’lig’ini, shuningdek garovni majburiy sug’urta qilish;

Avtomobil garovi bilan kredit olish uchun ariza berishda qarz oluvchiga qo’yiladigan asosiy talablar:

• O‘zbekiston fuqarosining pasporti.
• Avtomobil uchun hujjatlar.

Agar qarz oluvchi kredit mablag’larini to’lashda muammolarga duch kelgan bo’lsa: kechiktirilgan to’lovlar, jarimalar, yomon kredit tarixi bo’lsa, bank avtomobil garovi bilan kredit berishdan bosh tortishi mumkin. Qarzga olingan mablag’larni berish 21 yoshdan 65 yoshgacha bo’lgan fuqarolar uchun mo’ljallangan. Yosh/katta qarz oluvchilarga yuqori foiz stavkalari qo’yiladi yoki umuman rad etiladi.

Avtomobil garovi bilan qayerdan kredit olish va unga qanday murojaat qilish kerak?

Siz bankdan yoki jismoniy shaxslardan avtomobil garovi bilan kredit olishingiz mumkin. Bankda ro’yxatdan o’tish xavfsizroq va arzonroq usuldir.

Ro’yxatdan o’tish qanday ishlaydi:

1. Avtomobil garovi bilan kredit berishga tayyor bankni tanlang.
2. Shartlarni o’qing va onlayn kredit arizasini to’ldiring.
3. Moliyaviy muassasaning xodimi kelajakdagi qarz oluvchi bilan bog’lanadi va hamkorlik shartlari haqida gapiradi: foiz stavkasi, sug’urta, kredit miqdori va boshqa xususiyatlar.
4. Agar qaror ijobiy bo’lsa, qarz beruvchi va qarz oluvchi o’rtasida shartnoma tuziladi.

Kredit to’lanayotganda, qarz oluvchining transport vositasiga taqiq qo’yiladi: mashinani sotish, sovg’a qilish yoki almashtirish mumkin emas.

Avtomobil kafolatlangan kredit: ijobiy va salbiy tomonlari

Dastur, har qanday mahsulot/xizmat kabi, o’zining kuchli va zaif tomonlariga ega.

Asosiy afzalliklari:

• Tez qaror – hujjatlarning to’liq paketini taqdim etsangiz, javob 1-2 kun ichida keladi.
• Egalik huquqi qarz oluvchiga beriladi, bank avtomobilga egalik qilmaydi.
• Kredit tarixi nol bo’lgan qarz oluvchilar uchun javob beradi – garov ishonchli kafolat bo’lib xizmat qiladi.
• Minimal hujjatlar to’plami. Avtomobil garovi bilan kredit olish uchun siz faqat daromadni tasdiqlovchi hujjatni oldindan taqdim etishingiz kerak.
• Maqsadli bo’lmagan kreditlash. Pul sizning shaxsiy xohishingizga ko’ra ishlatilishi mumkin.

Kafolatlangan avtokreditning kamchiliklari (Toshkent):

• Qarz oluvchi kredit muddati davomida avtomobilni to’liq tasarruf eta olmaydi – sovg’a qilish/almashtirish/sotish.
• Agar shartnomaga ko’ra, bank shartnoma muddati tugagunga qadar avtomashinani qaytarib olsa, mashinadan foydalanish mumkin emas.
• O’z vaqtida to’lanmagan/kechiktirilgan/qarz bo’lgan taqdirda, kreditor garovni olib, kimoshdi savdosiga qo’yishga haqli.
• Avtomobildan tijorat maqsadlarida foydalanish mumkin emas – yuk tashish, taksi xizmatlari.

Agar avtomobil bilan garovga olingan kreditning amal qilish muddatida avtomobil o’g’irlangan yoki baxtsiz hodisa yuz bergan bo’lsa, bank bitim shartlarini qayta ko’rib chiqishi va foiz stavkasini oshirishi mumkin.

Hamkorlik shartnomasini imzolashdan oldin barcha xavflarni ko’rib chiqing. Qaror o’ylangan va muvozanatli bo’lishi kerak hamda oylik to’lov sizning umumiy oylik daromadingizning 30-35 % danoshmasligi kerak.

Naqd kredit olasizmi yoki onlayn tarzdami? Bu savolga aniq javob berishning iloji yo’q. Ba’zi hayotiy vaziyatlarda faqat naqd pul kerak bo’ladi: karta to’lovlari ishlamaydi, Internet yo’q, onlayn to’lovlarda muammo bor. Ko’pgina moliyaviy korxonalar naqd pul kreditlarini taklif qilishadi. Buni qaerda, qanday sharoitlarda qilish mumkin – bu haqda keyinroq gaplashamiz.

Naqd pul krediti: taqdim etish shartlari.

Siz bank, lombard yoki mikromoliya tashkilotidan naqd pul kreditini olishingiz mumkin. Ularning har birida ro’yxatdan o’tish shartlari sezilarli darajada farq qiladi:

1. Bank. Naqd kredit olish uchun ariza berish, siz ijobiy kredit tarixi va daromadingizni rasman tasdiqlash qobiliyatiga ega bo’lgan mavjud qarz oluvchi bo’lishingiz kerak. Agar siz birinchi marta qarz olayotgan bo’lsangiz, kredit reytingingiz tushirilgan, sizning daromadingiz norasmiy – bankdan ijobiy javob olish ehtimoli nolga yaqin.
2. Lombard. Rasmiy daromadsiz naqd pul kreditini lombardda olish mumkin. Siz qimmatbaho buyum garoviga ega bo’lishingiz muhim – maishiy texnika, mo’yna, zargarlik buyumlari, qimmatli qog’ozlar, professional ish asboblari. Muhim: lombard hech qachon mulkni haqiqiy bozor qiymatida baholamaydi; siz ishonishingiz mumkin bo’lgan maksimal miqdor garov narxining 60%-70% ni tashkil qiladi. Kredit to’lanmagan taqdirda, lombard keyinchalik sotish uchun garovni olishga haqli.
3. MKO. Ko’pgina mikrokredit kompaniyalari allaqachon onlayn sohaga o’tgan, ammo O’zbekistonda naqd pulda kredit olishni taklif qilayotganlar ham bor. Siz kattalar fuqarosi sifatida pasportingizni, JShShIR(PINFL)-ni ko’rsatish orqali pul olishingiz mumkin. Sizga mobil telefon raqami va hisobdagi ijobiy yoki nol balansga ega bo’lgan har qanday bankning ishlaydigan to’lov kartasi kerak.

Yuqoridagi tashkilotlarga qo’shimcha ravishda siz xususiy kreditordan kredit olishingiz mumkin. Xususiy kreditorlar naqd pul kreditlarini juda yuqori foiz stavkalarida beradilar, ular ko’pincha noqonuniy faoliyat yuritadilar va ular bilan hamkorlik qilish istalmagan.

O‘zbekistonda qanday maqsadlarda naqd kredit olish mumkin?

MCO bilan bog’lanish orqali siz maqsadli bo’lmagan kreditga murojaat qilishingiz mumkin. Bu shuni anglatadiki, qarz beruvchi qarz oluvchining qanday maqsadda qarz olishini aniqlamaydi. Mikrokredit quyidagi maqsadlarda olinishi mumkin:

• ta’mirlash;
• kommunal xizmatlarni to’lash;
• ijara haqini to’lash;
• o`qish;
• davolash uchun;
• boshqa bank yoki MKOda kreditlarini to’lash.

Talabalar, nafaqaxo’rlar, kredit tarixi yomon bo’lgan qarz oluvchilar, tug’ruq ta’tilidagi onalar, ro’yxatdan o’tmagan, ishsiz yoki norasmiy ish bilan band bo’lgan shaxslar daromadini tasdiqlovchi hujjatsiz naqd pul kreditiga murojaat qilishlari mumkin. Kredit nol kredit reytingiga ega bo’lgan asosiy qarz oluvchilarga beriladi.

Kreditni naqd pulda qanday to’lash kerak?

MKO bilan hamkorlik qilganda, kredit bir miqdorda to’lanishini tushunish kerak: asosiy qarz + foiz. Oylik to’lovlarni amalga oshirish shart emas. Odatda, MKO bir nechta to’lov usullarini taklif qiladi:

• Tashkilot sayti. Ba’zi MKO-larda siz ro’yxatdan o’tishingiz va shaxsiy hisobingizga kirishingiz mumkin bo’lgan rasmiy resurs mavjud. Kartani ulash va anketani to’ldirish orqali siz bank xizmatlari uchun ortiqcha to’lovsiz kreditni to’g’ridan-to’g’ri naqd pulda to’lashingiz mumkin.
• Terminallar. Odatda siz kredit shartnomasi raqamini, tafsilotlarini, jo’natuvchining to’liq ismini va to’lov miqdorini kiritishingiz kerak. Ba’zan maqsad va boshqa ma’lumotlarni ko’rsatish kerak.
• Bank kassasi yoki pochta bo’limi. Oxirgi kunni kutmaslik muhim, chunki ba’zi hollarda to’lov uch kun ichida hisoblanishi mumkin va bu kechikish xavfini tug’diradi. Kassirga barcha ma’lumotlarni to’liq taqdim etish muhimdir.O‘zbekistonda kreditni uchinchi tomon tashkilotida naqd pulda to‘lashda barcha chek va kvitansiyalarni saqlashni unutmang.

Iste’mol kreditlash bozorida uzoq vaqtlardan beri banklar hukmronlik qilib kelishgan. Raqobatchilari yo‘qligi sababli, ular yetakchi mavqelarga ega bo‘lishgan.  Hozir  ham, katta tajriba va yirik kapitalga ega bo‘lganliklari uchun banklar boshqa kredit tashkilotlaridan ajralib turibdi. Bugungi kunda jismoniy shaxslar bilan ishlaydigan va ularga qarz beradigan ko‘plab boshqa firmalar bor.

Hozirda mikrokredit tashkilotlar mijozlarga qarzlar bo‘yicha yaxshi shartlarni taklif qilib, banklar bilan faol raqobatga kirishishmoqda. Bank krediti bahosi MKTga mikroqarzidan biroz pastroq, ammo hamma ham bankdan kredit olishni uddalay olmaydi. Banklar qarz oluvchini to‘lov layoqatini baholash masalasiga juda qattiq yondoshadilar va ko‘pincha kredit berishni rad etadilar. Statistikaga ko‘ra, qarz berishni MKTlar 10 tadan 3-4 tasini, banklar 10tadan 1 tasini ma’qullashadi.

Bank uchun qarz oluvchini tekshirish – chuqur va uzoq ishdir. Banklar ko‘pincha ish joyidan va daromad to‘g‘risidagi ma’lumotnomalarni taqdim etishni so‘rashadi. Banklar ham yirik summalarni berishadi, biroq ko‘pincha garovga qo‘yilgan ko‘char, ko‘chmas mulk yoki kafillik ostida.

Bugungi kunda mikrokredit tashkilotlari – kredit bozorining to‘la huquqli ishtirokchilari bo‘lib, qonuniy faoliyat yuritadilar va qiyin moliyaviy vaziyatda tezkor yordam berishga tayyordirlar.

Bankdan kredit olishdan farqli o‘laroq mikroqarzni olish ancha oson. Lekin, agar muddati o‘tishiga yo‘l qo‘ysangiz, bunday qarzdorlikni so‘ndirish qiyinroq kechadi. Muddati o‘tganda qarz foizlar, jarimalar va penyalar hisobiga tez ortishni boshlaydi. Shuni unutmangki, agar mikroqarzni katta bo‘lmagan muddatga olsangiz va o‘z vaqtida so‘ndirib borsangiz, u sizning foydangizga ishlaydi.  Uni qanchalik tez so‘ndirsangiz, hamyoningizdan shunchalik kam pul ishlatishingizga to‘g‘ri keldi.