Onlayn kredit. Kredit berishning yangi shakllari.

Ba’zan, odamlar kredit olgandan keyin, uni to‘lash imkoniyati yo‘q bo‘lganda, nima qilish to‘g‘risida o‘ylab ham o‘tirmaydilar. Eng boshida bunday holat yuzaga kelmaydigandek tuyuladi. Biroq, aslida, turli xil vaziyatlar ro‘y berishi mumkin,  shuning uchun biz sizga kredit borligi, pul yo‘qligida nimalar bo‘lishini hozirni o‘zida tushunib olishni maslahat beramiz.

Eng avvalo, bank bilan kreditni qanday to‘lash kerakligi to‘g‘risida kelishib oling. Asosiy qoida: yashirinmasdan, kreditni o‘zi yo‘qolishi yoki Siz haqingizd unutishlarini kutmasdan, bankni birinchi bo‘lib xabardor qiling.

Agar Sizga bankdan qo‘ng‘iroq qilishmayotgan bo‘lsa, bu sizning qarzingiz to‘g‘risida unutib yuborishdi degani emas. Aksincha, foizlar hisoblanmoqda, qarz summasi ortmoqda, sizning kredit tarixingiz yomonlashmoqda.

Bundan tashqari, ko‘plab banklar o‘z shartnomalarida qarz oluvchi, o‘zini moliyaviy holati yomonlashganda, darhol bu haqda xabar berishga majburligini ko‘rsatib o‘tadilar.  Bu esa, Siz to‘lamasangiz va bu haqda kreditorni xabardor qilmasangiz, Siz shartnomani buzayotganligingizni anglatadi.

Bank bilan nima to‘g‘risida kelishish mumkin:

• to‘lov muddatini kechiktirish,
• qarzni restrukturizasiya qilish to‘g‘risida.

Kreditni qaysi muddatlarda to‘la olishingiz haqida o‘ylab ko‘ring va bu haqda bankni xabardor qiling. Bank qaror qabul qilishi uchun siz majburiyatlaringiz bo‘yicha qachon to‘lov qila olishingizni bilishi kerak.

1. Eskisini yopish uchun yana bir marta qarz olish kerakmi?

Deyarli har bir holatda bu qaror muvaffaqqiyatsizlikka uchraydi. Eng avvalo, endi Sizda bir bankda kredit bor, va boshqasi esa sizga kredit bermasligi mumkin. Yoki berganda ham, yangi kredit bo‘yicha yuqori foiz stavka belgilanadi. Agar siz vahima ostda eskilarini to‘lash uchun yangi kreditlarni olib tashlasangiz, qarz botqog‘iga botib qolasiz.

2. Meni ishdan bo’shatishdi va men kasalman. Qonun meni himoya qiladimi?

Agar sizda ipoteka krediti bo’lsa, uning to’lovlari muntazam ravishda oilaviy byudjetning katta qismini egallaydi, qonun sizga kechiktirishni – ipoteka ta’tilini berish huquqini beradi. Ammo bunday ta’tillar kredit shartnomasining amal qilish muddati davomida faqat bir marta ruxsat etiladi va ularning eng uzoq muddati – olti oy.

Boshqa kreditlar, hatto eng og’ir omon qolish va nogironlik stsenariylarida ham hech qanday imtiyozlar bermaydi. Bunday holda, barcha xavflar sizga tushadi. Bunday holatda sizga faqat sug’urta yordam berishi mumkin. Shu sababli, kredit shartnomasini imzolashdan oldin, kreditning qaytarilmasligi xavfidan sug’urta shartnomasini tuzishingizni qat’iy tavsiya qilamiz.

3. To’lamaganim uchun jarimaga tortiladimi?

Qarzni o’z vaqtida to’lamaganlik uchun bank penya yoki foizlar undirishi mumkin. Jinoiy jazo faqat firibgarlik holatlarida yuzaga kelishi mumkin.

4. Agar men hali ham qarzni to’lay olmasam, nima kutishim kerak?

Bank sud tartibida pul talab qilish huquqiga ega. Shu bilan birga, sud sizning joriy moliyaviy ahvolingizni hisobga oladi va sizga kreditni to’lash uchun yumshoq shartlarni belgilashi mumkin, masalan, qarzni bo’lib-bo’lib to’lash.

Lombarddan qarz olishni ishonch bilan naq pul olishni qulay va tez yo‘llaridan biri deb aytish mumkin. Sizga kafillar, ko‘plab ma’lumotnomalar va boshqa hujjatlar kerak bo‘lmaydi. Naqd pul olish uchun sizga faqat pasport va garov evaziga berishni istayotgan narsa kerak bo‘ladi.

Va shu yerda savol tug‘iladi: kerakli summani olish uchun lombardga nimani aniq olib kelish kerak ? Eng yutuqli yo‘llardan biri bo‘lib, qimmatbaho metall va toshlardan yasalgan buyumlar hisoblanadi. Barcha zamonlarda tilla qadrlangan va uni odamlar juda yuqori baholaganlar.

Yaxshi lombardda Sizdan shaxsni tasdiqlovchi hujjatlarni talab qilishligi mumkin. Chunki bunday hujjatlar lombardga bila turib o‘g‘irlangan yoki soxta buyumlarni topshirishga uringan firibgarlarni qidirib topishga va buyumlarni o‘z hujjatlariga ko‘ra shaxsan qaytarib olishga yordam beradi. Firibgarga yo‘liqmaslik uchun Sizning ma’lumotlaringiz IIV ma’lumotlari bilan taqqoslanadi. Agar siz 18 yoshga to‘lmagan bo‘lsangiz, biror bir narsani hech qaysi lombardga topshirishni uddala olmaysiz.  Shuningdek qarz shartnomasi muddati yakunlanganligi to‘g‘risida xabardor qilish uchun sizdan aloqa telefon raqamingizni ko‘rsatish so‘raladi.

Lombard bilan shartnoma ikki nusxada ro‘yxatga olinadi. Birinchisi sizga, ikkinchisi lombardga beriladi. Shartnomani ikki tomon imzolaydi, shartnomada ular to‘g‘risida axborot ko‘rsatib o‘tiladi. Lombardlar tillani ixtisoslashgan do‘konlarga nisbatan past baholarda olishi ehtimol ko‘pchilikka ma’lumdir. Bunda sizni hech kim aldamaydi – chunki do‘konlar va zargarxonalar buyum narxiga nafaqat ishlatilgan materiallarni, balki do‘konning buyurtmasiga ko‘ra buyum ustida ishlagan zargarning ish haqqisini ham qo‘shishadi.  Lombardga esa zargarni ish haqqisini hisobga olish hech qanday ahamiyatga ega emas.

Lombard garovga qo‘yilgan mulkning butligiga javobgardir. Unda mijozlarning barcha buyumlarini shikastlanishi va yo‘qotilishidan himoya qiluvchi sug‘urta bo‘lishi shart. Agar sizning qimmatligingiz bilan biror narsa sodir bo‘lsa, siz tovon pulini olasiz.

Aytaylik, siz tasodifan uzoq vaqtdan beri ishlamayotgan va ta’mirga yaroqsiz bo‘lgan qarindoshingizni antikvar soatini topdingiz. Bunday buyumni o‘zingiz sotishingizni deyarli imkoni yo‘q. Ammo agar siz tillani lombardga qaytarmaslik sharti bilan topshirsangiz, yaxshigina summani olishingiz mumkin.

Lombardga taqinchoqlarni olib borishdan avval, siz uni aniq qaytarib olishingizga ishonch hosil qiling. Biroq ogoh bo‘ling – ko‘pincha lombardlar ushbu vaqtga kredit bo‘yicha katta bo‘lmagan foizlarni belgilashadi. Agar muddat oxiriga siz o‘z taqinchog‘ingizga olishga kelmasangiz, lombard qarz summasini qoplash uchun uni sotish huquqiga ega bo‘ladi.

Lombarda biror-bir narsani topshirishdan avval, birinchi navbatda durust va  batartib kompaniyanini tanlash kerak bo‘ladi. Sizga uch yildan ortiq faoliyat yuritayotgan va yirik lombardlar tarmog‘iga tegishli bo‘lgan lombardni tanlashni maslahat beramiz.

Bank va mikrokredit tashkilotlarining ko‘pgina mijozlari qarz qaytarib berilmasa qanday oqibatlarga olib kelishini bilishmaydi. Agar qarz qaytarilmasa nima bo‘ladi ?

Dastlab mikroqarzlarni to‘lanmasligining oqibatlari to‘g‘risida to‘xtab o‘tamiz.

Mikroqarzlarni to‘lanmasligining oqibatlariga quyidagilar kiradi:

• Qo‘ng‘iroqlar.
• Shaxsiy uchrashuvlar.
• Sud qarori — odamdan qarzni undirishni eng tezkor usuli. Sudning MKT foydasiga qaroridan keyin, sud ijrochilari bank kartalaringizni va mol-mulkingizni xatlashlari mumkin.

Qarz oluvchini qarzni vaqtida qaytara olmasligini 3 ta varianti bor:

• Shartnomadagi qo‘pol xatolar.
• Qarz restrukturizasiya qilinishi.
• Qarz qayta moliyalashtirilishi.

Biroq, odatda yuqorida keltirilgan vaziyatlarning biriga tushib qolish biroz qiyinroq. Siz restrukturizasiya va qayta moliyalashtirish taomillarini qo‘llashga erishishingiz mumkin, ammo ular sizni javobgarlikdan ozod etmaydi, balki shunchaki shartnoma shartlari o‘zgartiriladi va qarzni to‘lash muddatlari uzaytiriladi.

MKT nomidan xodimlar qarzni undirishadi.

Biroq, MKTning undirish xizmati xodimlari mijoz bilan noma’qul muomala qilish, ovoz ko‘tarish, qo‘rqitish va uy egasining ruxsatisiz ichkariga kirish huquqlariga ega emasdirlar. Agar bunday holat ro‘y bergan bo‘lsa, har qanday fuqaro huquqni muhofaza qilish organlariga ariza berishi mumkin.

Qarz yukini qanday kamaytirish mumkin?

Buning uchun MKT murojaat qilishingiz va vaziyatingiz qiyinligini tushuntirishingiz kerak. Ba’zi MKTlar va banklar sizni vaziyatingizni to‘g‘ri tushungan holda, muayyan muddatga foizlar hisoblanishini to‘xtatishlari mumkin.  Biroq buning uchun Siz zarur dalillarni, masalan, ish beruvchi bilan bekor qilingan mehnat shartnomasini nusxasi yoki siz jiddiy kasal bo‘lganligingiz to‘g‘risidagi kasalxonadan ma’lumotnomani taqdim etishingiz zarur bo‘ladi.

Qarz qanchalik ortishi mumkin?

Asosiy qarz bo‘yicha muddati o‘tgan qarzdorlikka shartnomangizda belgilangan foizlar summasi qo‘shiladi. Ba’zan MKTlar ma’lumotlarni buzib ko‘rsatishadi va qonun yoki shartnomaga ko‘ra belgilangandan ancha ko‘proq summalarni so‘rashadi. Qarzdorlikni to‘lashdan avval, uni albatta qayta tekshiring. Shuningdek Siz MKTdan qarz to‘lashni kechiktirganingiz uchun jarimalarni bekor qilishni talab qilish huquqiga egasiz.

Muhim

Qonunga ko‘ra, MKTlar qarz summasidan 2 baravar ortiq bo‘lmagan summani undirishlari mumkin.

Qanday qilib MKTlarni qonunbuzarligi uchun javobgarlikka tortish mumkin ?

Agar MKT xodimlari hayotingiz va sog‘lig‘ingizga tahdid qilsa – ichki ishlar organlariga ariza yozamiz va dalillarni ilova qilamiz: telefon suhbatlari yozuvlari, xabarlarni skrinshotlari yoki guvohlarni jalb qilamiz. Agar ichki ishlar organlari arizani qabul qilishdan bosh tortsa, ulardan yozma javobni taqdim etishni talab qiling.

MKT tomonidan har qanday qonunbuzarlikka yo‘l qo‘yilganda, Markaziy bankka shikoyat qilamiz, chunki u MKTlar faoliyatini nazorat qiladi, buni pochta, Markaziy bankning ishonch telefoni yoki sayti orqali qilish mumkin.

Qarz oluvchilarning soni ortib borayotganligi, mikroqarzlar aholi o‘rtasida ommalashganligidan dalolat bermoqda. Mikroqarz masalasiga qanday qilib to‘g‘ri yondoshishni ushbu maqolada tushuntirib beramiz.

1. Sizning istagingiz bilan imkoniyatlaringiz bir-biriga mos keladimi?

Bu nafaqat mikroqarzlarga, balki umuman olganda har-qanday kreditga ham tegishlidir.  Jo‘ngina formulani inobatga olish kerak, sizning hamma kredit va qarzlaringiz bo‘yicha barcha muntazam ravishdagi to‘lovlaringiz muntazam ravishdagi daromadlaringizdan yuqori bo‘lmasligi kerak.

2.Qarzni maqsadini to‘g‘ri tushunish.

Mikroqarzning xususiyati uni bank kreditidan farqlanishi hisoblanadi. Shartnomaga ko‘ra mikroqarzdni muddati va miqdori kichikroq, garov talab qilinmaydi, uni rasmiylashtirish oson, kredit tarixi talab qilinmaydi yoki u unchalik muhim emas. Va eng asosiysi, mikroqarz “tezkor yordam” vositasi hisoblanadi. Ya’ni bu qarz oluvchining shoshilinch masalalarini hal qilish uchun “tezkor” pullardir.

3.MKT tanloviga sinchkovlik bilan yondoshish.

Tashkilot Markaziy bankning MKTlar reestrida borligini ko‘rib chiqish kerak. Bu uni noqonuniy kreditor emasligiga ishonch hosil qilish uchun zarur hisoblanadi.

MKTlar reestrini Markaziy bank saytiga havolada ko‘rish mumkin _____.

4.Mikroqarz shartnomasini diqqat bilan o‘qib chiqish.

Mikroqarz olishdan avval yaxshilab hujjat bilan tanishish va mablag‘larni olish va qarzni so‘ndirish muddatlari bo‘yicha shartlarni o‘rganib chiqish kerak. Shartnoma MKT to‘g‘risida barcha zarur bo‘lgan ma’lumotlarni va to‘lovlarni to‘liq summasi to‘g‘risidagi axborotni o‘z ichiga olishi shart. Shartnomada ortiqcha to‘lovning eng ko‘p miqdori ko‘rsatilishi shart.

Mikroqarzlar bo‘yicha sug‘urta – qo‘shimcha modda.    Agar, u shartnomaga kiritilgan bo‘lsa, qarz oluvchi qo‘shimcha tarzda qarz summasidan kichik miqdordagi foizni to‘lashi kerak. Agar qarz oluvchi qiyin vaziyatga tushib qolsa va qarzni sog‘lig‘iga ko‘ra to‘la olmasa, sug‘urta unga qiyin vaziyatlarda yordam beradi.

MKT mikroqarzlarni chet el valyutasida berishga, bir tomonlama tartibda qarz bo‘yicha muddat va stavkalarni o‘zgartirishga, agar qarzni muddatidan oldin so‘ndirishni istayotgan mijozga jarima qo‘llash bo‘yicha huquqlarga ega emasligini bilishga Qarz oluvchi majbur.

5.Qarzni to‘la olmasangiz, MKTGa qo‘ng‘iroq qilishingiz shart. 

Agar qarz oluvchi qarz bo‘yicha qarzdorlikni muddatida so‘ndirish layoqatiga (qiyin hayotiy vaziyat, oylik maosh kechiktirilishi) ega bo‘lmasa, unda unga kechiktirilgan kunlarga qo‘shimcha % hisoblash boshlashini kutib o‘tirish joiz emas. Kreditorni muammolar to‘g‘risida darxol xabardor qilish va bo‘lib-bo‘lib to‘lash yoki restrukturizasiya qilish bo‘yicha kelishuvga erishish ma’qulroqdir.

Kartaga onlayn mikrokredit – zamonaviy qarz oluvchilar orasida mashhur mahsulot. Borgan sari ko’proq iste’molchilar, qarindoshlari va do’stlarini moliyaviy muammolarga jalb qilmasdan, ish haqi kunidan oldin oz miqdorda qarz olishni afzal ko’rishmoqda. Mikrokredit 5-10 daqiqada istalgan MKO (mikrokredit tashkiloti) da berilishi mumkin. Naqd pul berish 24/7, bayram va dam olish kunlarisiz amalga oshiriladi.

Nima uchun iste’molchilar O’zbekistonda onlayn mikrokreditlarni tanlaydi?

Texnologiyaning rivojlanishi nafaqat gadjetlarga, balki kredit sektoriga ham ta’sir ko’rsatdi. Iste’molchi bu yerda va hoziroq to’g’ri mahsulotni olishni xohlaydi, xuddi shu talab mikrokreditlarga ham tegishli.

• Ishni yezkor bitirish. Tig’iz ish jadvalida hujjatlarni yig’ish, bankka borish, navbatda o’tirish va qarorni kutib, bir necha kun noaniqlikda yashashga vaqt topish qiyin. Toshkentda qulay gadjet yordamida 5 daqiqada onlayn mikrokredit olishingiz mumkin. Tasdiqlangandan so’ng, pul darhol kartaga o’tkaziladi, siz xaridlarni amalga oshirishingiz mumkin.
• Har bir kun uchun foiz. Eng qulay mikrokredit funksiyasi. Bank sizga 30 kundan kamroq muddatga kredit berishi dargumon. Agar 3-4 kunga pul kerak bo’lsa-chi? Mikrokredit – bu xizmat haqi, sug’urta yoki bank kartasini chiqarish uchun to’lovlarni ortiqcha to’lamasdan bir necha kunga kichik miqdorni olishning qulay usuli.
• Minimal miqdorda hujjatlar. Kredit berish uchun bank to’lov qobiliyatini rasmiy tasdiqlashni talab qiladi – daromad sertifikati yoki hisobvaraqdan ko’chirma. Ba’zi banklar garov yoki kafil so’rashi mumkin. Fuqaro pasporti va JShShIR (PINFL) asosida mikrokreditni tezda onlayn tarzda olishingiz mumkin.
• Maxfiylik. Ko’pgina qarz oluvchilar do’stlari va tanishlaridan qarz olish faktini yashirishadi. Onlayn ro’yxatdan o’tish bu nozik muammoni hal qiladi.

Himoyalanmagan toifalarni qo’llab-quvvatlash. Daromadni tasdiqlovchi rasmiy hujjatga ega bo’lgan mijozlar bank kreditiga ishonishlari mumkin. Ammo barqaror daromadga ega bo’lgan, lekin uni rasmiy ravishda qayd etib bo’lmaydigan yoki etarli bo’lmagan qarz oluvchilar haqida nima deyish mumkin? O‘zbekistonda onlayn mikrokreditdan talabalar, nafaqaxo‘rlar, yosh oilalar, kredit tarixi buzilgan va qarzi to‘lanmagan kishilar foydalanishi mumkin.

MCOda qarzini o’z vaqtida to’lagan doimiy mijozlar pasaytirilgan foiz stavkasi va boshqa bonuslarga ishonishlari mumkin.

Agar Toshkentda onlayn-mikroqarz to’lash uchun hech narsa bo’lmasa nima qilish kerak?

Turli vaziyat yuz berishi mumkin, hatto eng vijdonli qarz oluvchi ham fors-major holatlariga duch kelishi: u kasalxonaga tushishi, pul o’g’irlangan, ish haqi o’z vaqtida to’lanmagan. Kreditni to’lash muddati yaqinlashmoqda, ammo mablag’ yo’q. Nima qilishim kerak?

Hech qanday holatda MKO-ni aldamang. Ba’zi qarz oluvchilar muloqotni to’xtatib, aldash va boshqa hiyla-nayranglarga murojaat qilishadi. Bunday qilmaslik kerak. Darhol mikrokredit kompaniyasiga murojaat qiling va vaziyatni tushuntiring. Ularning ko’pchiligi onlayn kartaga mikrokredit beradi va uzaytirish xizmatini taklif qiladi. Qarz oluvchi foydalanilgan foizlarni to’laydi va kreditni to’lash imkoniyati yana 15-30 kunga uzaytiriladi. Bu usul sizning obro’ingizni saqlab qolish va qarz beruvchi bilan munosabatlarni buzmaslik imkonini beradi. Ba’zi MKO to’lovlarni kechiktirishni yoki qayta moliyalashni taklif qiladi!

O‘zbekistonda mikrokreditni onlayn to‘lamaslik variant emas. To’lanmagan qarz foizlar, jarimalar, penyalar hisoblanadi va natijada katta miqdorda to’lanishi kerak bo’ladi. Bundan tashqari, siz kredit tarixingizni va MKO bilan munosabatlaringizni buzasiz.

Noxush vaziyatga tushib qolmaslik uchun kuchingizni oldindan hisoblab chiqing. To’lov sizning umumiy oylik daromadingizning 30% dan oshmasligi muhimdir.

Jismoniy shaxslar uchun avtokredit – bu mashinaga yillab pul yeg`masdan, hoziroq olishning eng qulay usuli. Mashina uchun tejashga urinishda siz inflyatsiyaga duch kelishingiz mumkin, bu sizning jamg’armalaringizni «yeb qo’yadi». Kredit rasmiylashtirish uchun ariza topshirib, hozirda mashina haydash va bir necha yil davomida teng bo‘lib to‘lash foydaliroqdir.

Toshkentdagi iste’mol krediti va avtokredit o’rtasidagi farq nima?

Avtomobil krediti – bu o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan maqsadli kredit turi:

• Garov. Xarid qilingan mashina garov sifatida xizmat qiladi. Bank oldidagi qarzingizni to’lamaguningizcha, mashinani sotish/hayriya/almashtirish mumkin emas. Agar qarz oluvchi kreditni to’lashni to’xtatsa yoki to’lovlarni muntazam ravishda kechiktira boshlasa, bank avtomobilni olish huquqiga ega.
• Maqsad. Bankdan avtokredit olish transport vositasini sotib olish uchun maxsus qarz mablag’larini berishni o’z ichiga oladi. Deyarli har doim bank to’g’ridan-to’g’ri sotuvchiga pul o’tkazadi. Agar qarz oluvchiga mablag’ berilgan bo’lsa, ular faqat mashina sotib olishga sarflanishi kerak. Agar xarajatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa, qarz beruvchi shartnomada ko’rsatilgan muddatdan oldin foizlar bilan birga butun kreditni yopishni talab qilishga haqli.
•    Maxsus so’rov. Ko’pincha jismoniy shaxslarga avtokreditlar ma’lum bir dastur uchun beriladi: faqat ma’lum bir mamlakatda ishlab chiqarilgan, ma’lum bir marka yoki modeldagi yangi avtomobil uchun. Agar qarz oluvchi dastur shartlariga mos kelmaydigan avtomobilni tanlasa, kredit tasdiqlanmasligi yoki boshqa shartlar taklif qilinishi mumkin.
• Sug’urta. Deyarli 100% hollarda, transport vositasi uchun kredit olishda sug’urta qilish kerak – to’liq kompleks sug’urta. Bu bankka baxtsiz hodisa yoki o’g’irlik holatlarida xarajatlarni minimallashtirish imkonini beradi.Ba’zan banklar sug’urta narxini umumiy kredit miqdoriga kiritishni taklif qilishadi. Bunday holda, kredit bo’yicha ortiqcha to’lov yuqoriroq bo’ladi, chunki foizlar siyosat narxiga ham undiriladi.

O’zbekistonda qayerdan avtokredit olish mumkin?

Mashina sotib olish uchun bank yoki avtosalonga murojaat qilishingiz mumkin. Bankdan qarz olish:

• Bank bilan hamkorlik qilib, istalgan avtosalonga borishingiz mumkin.
• Bitimni yakunlashdan oldin, bankning litsenziyasi borligiga ishonch hosil qiling.
• Barcha shartlarni o’qing, qanday jarimalar yoki kechikish to’lovlari nazarda tutilganligini, jismoniy shaxslar uchun avtokreditni muddatidan oldin to’lash mumkinmi, «kredit ta’tillari» bormi, bank komissiyasining miqdori qancha ekanligini bilib oling.
• Barcha hujjatlarni tayyorlang. Odatda, butun ro’yxat bankning saytida joylashtirilgan. Standart to’plam: pasport, haydovchilik guvohnomasi, qarz oluvchining ariza shakli, daromadni tasdiqlovchi hujjat, kafilning mavjudligi. Agar qo’shimcha daromadingiz bo’lsa – yarim kunlik ish, mulkni ijaraga berish, buni ham ko’rsatish lozim.
• Bank bilan iloji boricha halol bo’ling. Agar sizda o’tgan kreditlar yoki boshqa «xatoliklar» bo’yicha kechikishlar bo’lsa, bu haqda bizga xabar bering. Kredit tarixingizni tekshirganda, bank buni bilib oladi va u darhol kreditni rad etadi.
• Tasdiqlangandan so’ng, agar bank ushbu turdagi avtokreditga ruxsat bersa, avtosalonda yoki o’zingizdan avtomobil tanlang. Naqd pulsiz to’lov usuli va sotuvchi tafsilotlari ko’rsatilganligiga ishonch hosil qiling.
• Shundan so’ng bank bilan shartnoma tuziladi, sug’urta beriladi.
• Bank pulni sotuvchiga o’tkazadi va avtomobilni topshirish va qabul qilish dalolatnomasi tuziladi.

Avtosalonda kredit olish uchun ariza berish:

• Avtosalon qaysi banklar bilan hamkorlik qilayotgani va jismoniy shaxslarga avtokredit olish uchun maslahatchi bilan maslahatlashib olishingiz kerak.
• Hujjatlarni olib keling. Ko’pincha talab qilinadigan hujjatlar bank bilan bir xil.
• Ilova ma’qullangandan so’ng, dastlabki shartlar o’zgarganligini tekshiring.
• Agar hamma narsa yaxshi bo’lsa, siz dastlabki to’lovni amalga oshirishingiz va sug’urta qilishingiz mumkin.
• Kredit shartnomasi va avtomobilni qabul qilish sertifikatini imzolang.

Film va telekoʼrsatuvlar lombardlar shubhali faoliyat yuritadi degan notoʼgʼri tasavvurni yaratishgan. Аslida esa, lombardlar faoliyati davlat nazorat organlari tomonidan qatʼiy nazorat qilinadi va bu pul olishni eng tez va oson yoʼllaridan biri hisoblanadi.

Lombarddagi foiz stavka

Lombardlar shartnomada belgilangan alohida qoidalardan kelib chiqib, kunlik hisoblanadigan foizlarni hisob-kitob qilishadi. Siz faqat oʼrtacha raqamni hisob-kitobini chiqarib olishingiz mumkin. Odatda u kuniga 0,3%ni tashkil etadi. Yuqori stavkada – 0,5 dan 0,8 %gacha qarz ajratadigan tashkilotlar ham yoʼq emas.

Lombardda kredit olish tartibi

• Siz qimmatbaho buyumni lombarda olib kelasiz;
• Lombard uni qiymatini baholaydi va ushbu summa miqdorida sizga qarz beradi;
• Siz ikki qismdan – qarzni yakka tartibdagi shartlari va garov toʼgʼrisidagi axborotdan iborat garov biletini (kartasini) olasiz. Jadvalda kredit miqdori, soʼndirish muddati, foiz stavkasi, garovga qoʼyilgan buyumni nomi va tavsifi, uni qiymatini bahosi koʼrsatib oʼtiladi.

Nimalarni lombardga topshirish mumkin?

Lombardda zarur boʼlgan mablagʼni quyidagilarni garovga qoʼygan holda olish mumkin:

• zargarlik buyumlari;
• antikvar buyumlar;
• maishiy va orgtexnika;
• jahonga mashhur brendlarning soatlari.

Zargarlik buyumlarini garovga qoʼyish – foiz evaziga kredit olishning eng samarali usuli hisoblanadi. Ularni esa qayta sotib olish, har doim mumkin.

Lombarddagi kreditlarni muddatlari

Oʼzbekiston Respublikasining amaldagi qonnchiliga muvofiq, lombardlar shaxsiy isteʼmolga moʼljallangan koʼchar mol-mulkni zaklad shaklida garovga qabul qilib, fuqarolarga qisqa muddatli (uch oydan oshmagan muddatga) kreditlar beradi.

Lombardga topshirilgan qimmatbaho buyum, qaytib sotib olinmasa nima boʼladi?

Lombardda ashyolar garovi bilan taʼminlangan kredit summasi belgilangan muddatda qaytarib berilmagan taqdirda, lombard notariusning ijro yozuvi asosida imtiyozli bir oylik muddat oʼtganidan keyin garovga qoʼyilgan mol-mulkni sotish uchun belgilab qoʼyilgan tartibda ushbu mol-mulkni sotishga haqli.

Shundan keyin hatto garovga qoʼyilgan mol-mulkni sotishdan tushgan summa talablarni toʼliq qanoatlantirish uchun yetarli boʼlmasa ham, lombardning garovga qoʼyuvchiga (qarzdorga) talablari bekor boʼladi.

Аgar Sizda jamgʼarib qoʼygan mablagʼingiz yetarli boʼlmasa, unda sizga katta ehtimol bilan avtokredit olish uchun ariza berishingizga toʼgʼri keladi. Yaxshiyamki, hozirgi vaqtda avtokreditni olish anchagina oson boʼldi.

1-qadam: Аvtokreditlashni asosiy shartlarini quyidagilar orqali oʼrganib chiqing

• banklar va mikrokredit tashkilotlarida;
• avtomobilь ishlab chiqaruvchilarini rasmiy dilerlarini salonlarida;
• xarid qilish uchun eng yaxshi kreditlarni tanlab olish boʼyicha ixtisoslashtirilgan agregatorlarda.

2-qadam: Oʼz qarz yukingizni baholang

Qarz yuki – barcha joriy qarzdorlik va rejalashtirilayotgan kreditni oʼrtacha oylik daromadga foizli nisbati.

Masalan, Sizning oylik maoshingiz 4,0 mln.soʼmni tashkil etsa, Sizga  2 mln.dan do 2,6 mln soʼmgacha miqdorda oylik toʼlov hisobladigan kreditni olish tavsiya etiladi.

3-qadam: Oʼz kredit tarixingizni tekshiring

Sizning kreditni toʼla olish qobiliyatingiz, sizga avtokredit ajratilishida muhim omil boʼlib hisoblanadi. Аgar siz yaxshi kredit tarixiga ega boʼlsangiz, moliyaviy muassasalar ishonch bilan  sizga yondoshadi. Yomon kredit tarixiga ega boʼlsangiz, buning aksi boʼladi.

Shunga qaramay, yomon kredit tarixiga ega boʼlish Sizga kredit ajratilmaydi degan tushunchani hosil qilmaydi, biroq Sizga dastlabki badalni koʼp miqdorda kiritishingizga yoki yuqoriroq foiz  stavkalarda toʼlov qilishingizga toʼgʼri keladi.

4-qadam: Kreditni dastlabki maʼquloviga erishing

Kreditni dastlabki maʼqulovi – kreditor (u bank, MKT yoki avtomobil ishlab chiqaruvchisini dileri boʼladimi), agar oʼz qaroringizni oʼzgartirsangiz, undan voz kechish imkoniyati bilan muayyan mablagʼ miqdorida kredit ola olishingiz huquqini tasdiqlaydi.

Dastlabki maʼqullov sizning moliyaviy holatingizni baholanishini talab qilishi sababli sizning arizangizni maʼqullashini kafolatlamasa ham, u sizga kredit ajratilish yoki ajratilmasligi toʼgʼrisida yaxshi tassavvur yaratadi. Bundan tashqari, dastlabki maʼqullov sizga qarzni soʼndirish boʼyicha oʼz imkoniyatlaringizni real baholashda asqotadi.

5-qadam: Dastlabki badalni kiriting

Keynigi qadam – avtomobilьni sotayotan shaxs bilan oldi-sotdi shartnomasini tuzish. Bir qaqtni oʼzida dastlabki badal kiritiladi. Dastlabki badalning miqdori 0% dan — 50% gacha iborat boʼlib, dastlabki badal qancha koʼp boʼlsa, shuncha foiz stavkasi pastroq boʼladi.

6-qadam: KАSKO sugʼurta polisini rasmiylashtiring

Аvtokreditni ajratilishida KАSKOni rasmiylashtirish talab qilinadi. Bunda kredit tashkilotlari sugʼurta polisini sotib olish mumkin boʼlgan kompaniyalarni, oʼz hamkorlarini roʼyxati bilan cheklab qoʼyishadi.

7-qadam: Quyidagi hujjatlarni moliyaviy muassasaga taqdim qiling

• avtokreditini berish toʼgʼrisidagi ariza;
• pasport nusxasi;
• avtomobilni oldi-sotdi shartnomasi;
• jismoniy shaxsning daromad manbalari toʼgʼrisida maʼlumotnoma, pensiya yoki boshqa daromad manbalari toʼgʼrisida maʼlumotnoma.

8-qadam: Аvtomobilni sotuvchidan olib keting

Аvtokredit qarz oluvchining ssuda hisob raqamidan kredit shartnomasi asosida sotuvchining  talab qilib olinadigan depozit hisob raqamiga mablagʼ oʼtkazish yoʼli bilan beriladi, bundan keyin bitim tuzilgan hisoblanadi.

Topshirish dalolatnomasini imzolashdan oldin, avtomobilni koʼrikdan oʼtkazish va hujjatlarda xato bor yoʼqligini tekshirib olish muhim hisoblanadi. Аniqlangan kamchiliklarni dalolatnoma kiritish lozim – shunda oʼz huquqlaringizni zarur boʼlganda sud tartibida himoyaqilish oson boʼladi.

Shundan soʼng qarz oluvchiga faqat avtobilni hisobga qoʼyishi va kreditor foydasiga avtomobilni garov taʼminoti sifatida taqdim etishi kerak boʼladi.

Keyingi yillarda O‘zbekistonda mikroqarzlar bozori faol rivojlanmoqda. Ko’proq fuqarolar kichik miqdordagi tezkor kredit olish uchun murojaat qilmoqdalar. Mikroqarzlar – bu tez va minimal hujjatlar to’plami bilan beriladigan kichik miqdordagi qisqa muddatli kreditlar. Ular qisqa vaqt ichida zudlik bilan oz miqdorda pulga muhtoj bo’lganlar uchun mo`ljallang.

Biroq, mikroqarz olish uchun ariza topshirishda barcha shartlarni, ayniqsa, mikroqarzlar bo‘yicha foiz stavkalarini sinchiklab o‘rganish zarur. Bu kreditorlar orasida sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Mikroqarzlar va boshqa shartlar bo’yicha foiz stavkalarini malakali taqqoslash sizga eng foydali taklifni tanlashga va ortiqcha to’lovlardan qochishga yordam beradi.

Ushbu maqolada biz oqilona moliyaviy qaror qabul qilish uchun mikroqarz tanlashda e’tibor berishingiz kerak bo’lgan asosiy jihatlarni ko’rib chiqamiz.

O‘zbekistonda mikroqarz bo‘yicha foiz stavkalari

2023-yilda O‘zbekistonda mikroqarzlar bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi kuniga taxminan 1-2 % yoki oyiga 30-60 % tashkil etdi. 2024-yil boshida vaziyat sezilarli darajada o’zgarmadi, ammo mikromoliya bozorida raqobat kuchayishi tufayli stavkalarning biroz pasayish tendentsiyasi kuzatilmoqda.

Foiz stavkasi bir necha asosiy omillarga bog’liq:

Kredit miqdori va muddati

Odatda, qarz miqdori qanchalik katta bo’lsa va kredit muddati qancha ko’p bo’lsa, kunlik foiz stavkasi shunchalik past bo’ladi. Masalan, kafolatsiz kreditlar uchun MFO stavkalari quyidagicha:

Qarz oluvchining kredit tarixi

Ijobiy kredit tarixiga ega bo’lgan qarz oluvchilar mikroqarz bo’yicha yanada qulay foiz stavkalariga ishonishlari mumkin. Misol uchun, ba’zi mikromoliya tashkilotlari oldingi kreditni muvaffaqiyatli to’lagan mijozlar uchun stavkalarni pasaytirishni taklif qilishadi. Boshqalar esa sodiqlik dasturiga ega bo’lishi mumkin, bunda 2-3 marta qaytarilgan kreditdan so’ng mijoz yuqori maqomga ega bo’ladi va asosiy stavkadan pastroq bo’ladi

Mikroqarz uchun garov turi

Garov yoki kafilga ega bo’lish mikroqarzlar bo’yicha foiz stavkalarini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Masalan:

MFO-ning maxsus takliflari va aksiyalari

Ko’pgina mikromoliya tashkilotlari yangi mijozlarni jalb qilish uchun aktsiyalarni o’tkazadilar. Masalan, yangi mijozlar uchun 1 000 000 so‘mgacha bo‘lgan birinchi kreditni kuniga 0% stavkasi bilan 30 kungacha bo‘lgan muddatga taqdim etishlari mumkin.

Shuni ta’kidlash kerakki, past kunlik stavkalarning jozibadorligiga qaramay, yillik hisobda mikroqarzlar bo’yicha foizlar yiliga 100% gacha yetishi mumkin, ammo mikroqarz bo’yicha haqiqiy ortiqcha to’lov unchalik katta bo’lmaydi – taxminan 50-60%.

Mikroqarz tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak

Mikroqarz tanlashda nafaqat foiz stavkasini, balki bir qator boshqa omillarni ham hisobga olish kerak:

• Kreditning umumiy qiymati (PSK)
• Qo’shimcha komissiyalar va to’lovlar
• muddatidan oldin to’lash shartlari
• Mikromoliya tashkilotining obro’si va ishonchliligi
• Kredit olish va uni qaytarish qulayligi

Kreditning umumiy qiymati (PSK)

PSK barcha to’lovlarni hisobga olgan holda kreditning haqiqiy qiymatini aks ettiruvchi asosiy ko’rsatkichdir. U yillik foiz sifatida ifodalanadi va turli mikromoliya tashkilotlarining takliflarini solishtirish imkonini beradi.

PSK- ni mustaqil ravishda hisoblash uchun siz quyidagi formuladan foydalanishingiz mumkin:

PSK = (Barcha kredit to’lovlari summasi – Kredit summasi) / (Kredit summasi * Kredit muddati yillar) * 100%

Masalan, agar siz 10 000 000 so‘mlik kreditni 1 yil muddatga yillik 100 foiz bilan olsangiz, u holda 1 yil uchun barcha kredit to‘lovlarining umumiy summasi 16 000 000 so‘mni tashkil qiladi va shuning uchun:

PSC = (16 000 000 – 10 000 000) / (10 000 000 (365/365)) 100% = 60%

Qo’shimcha komissiyalar va to’lovlar

1. Kredit berish uchun komissiya: O‘zbekistonda mikroqarz berish uchun komissiya undirish taqiqlangan, ammo mikromoliya tashkilotlari sug‘urta shaklida qo‘shimcha to‘lovlar undirishlari mumkin, odatda summaning 1-4 %.
2. Kechiktirilgan to’lovlar uchun jarimalar va jarimalar: Odatda kechiktirilgan har bir kun uchun muddati o’tgan qarz miqdorining 0,1-0,5%.

Erta to’lash shartlari

O‘zbekistondagi MFO-lar muddatidan oldin to‘lash uchun jarima undirmaydilar, ammo bu tartibni aniqlashtirish muhim:

• MFO muddatidan oldin qaytarish niyati haqida xabar bering (odatda 1-3 kun oldin).
• Muayyan sanada to’lanishi kerak bo’lgan summaning aniq hisob-kitobini oling.
• Belgilangan muddatda to‘lovni amalga oshirish.

MFO-larning obro’si va ishonchliligi

MFO litsenziyasini tekshirish uchun Oʻzbekiston Markaziy banki reestriga (www.cbu.uz) murojaat qilishingiz mumkin. Litsenziyalangan mikromoliya tashkilotlari “00123” shaklidagi litsenziya raqamiga ega.

Mijozlarning sharhlarini ixtisoslashgan forumlarda va ijtimoiy tarmoqlarda topish mumkin. Xizmat ko’rsatish sifati va nizolarni hal qilish haqidagi sharhlarga e’tibor bering.

Kredit olish va to’lash qulayligi

Pul olish usullari:

• Bank kartasiga (bir zumda)

To’lov imkoniyatlari:

• Flex Soft mobil ilovasi orqali
• Bank o’tkazmasi orqali
• Pay Net terminallari orqali
• MFO ofisida naqd pul

Qarz oluvchilar uchun maslahat

Mikroqarz olishni ko’rib chiqayotganda, bir nechta asosiy ko’rsatmalarga amal qilish muhimdir:

• Kreditni o’z vaqtida to’lash uchun moliyaviy imkoniyatlaringizni baholang
• Shartnomani imzolashdan oldin uni diqqat bilan o’rganib chiqing
• Qarz tuzog’iga tushib qolmaslik uchun bir vaqtning o’zida bir nechta kredit olmang
• Mikromoliya tashkilotlariga faqat zarurat tug’ilganda murojaat qiling

Moliyaviy imkoniyatlarni baholash

Mikroqarz olishdan oldin byudjetingizni diqqat bilan tahlil qiling. Moliyaviy ahvolingizni yomonlashtirmasdan kreditni o’z vaqtida to’lashingizga ishonch hosil qiling. Oylik daromadingizning 50% dan oshmasligi kerak bo’lgan qarz nisbatingizni hisoblang.

Shartnomani o’rganish

Kredit shartnomasining barcha bandlarini diqqat bilan o’qing. Quyidagi jihatlarga alohida e’tibor bering:

1. Mikroqarzlar bo’yicha foiz stavkalari
2. Kreditning to’liq qiymati
3. Kechiktirilgan to’lovlar uchun jarimalar

Agar biror narsa tushunarsiz bo’lsa, MFO xodimlariga savol berishdan tortinmang.

Bir nechta kreditlardan saqlaning

Bir vaqtning o’zida bir nechta mikroqarzlarni olish «qarz qarmog`i» ga olib kelishi mumkin. Bu eski qarzlarni to’lash uchun yangi kreditlar oladigan vaziyat, buning natijasida qarzlar doimiy ravishda oshib boradi. Agar joriy kreditni to’lash uchun etarli mablag’ingiz bo’lmasa, qarzni qayta tuzish imkoniyatini muhokama qilish uchun mikromoliya tashkilotiga murojaat qiling.

Agar siz hali ham mikroqarz olishga qaror qilsangiz, O‘zbekiston Markaziy banki litsenziyasiga ega va bozorda yaxshi obro‘ga ega ishonchli MFO-ni tanlang.