O’zbekistonda mikroqarz olish uchun nimani garov sifatida qo`llash mumkin

O‘zbekistonda mikroqarz olish aslida unchalik qiyin emas. Mikroqarzlar qulayligi, rasmiylashtirish tezligi va olish qulayligi tufayli O‘zbekistonda ommabop moliyaviy vositaga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilda mamlakatimizda taqdim etilgan mikroqarzlar hajmi 32 % oshib, 12,7 trillion so‘mga yetdi. Mikroqarzning o‘rtacha miqdori 3-5 million so‘m atrofida bo‘lib, muddati 30 kundan 1 yilgacha.

Mikroqarz olishda garov kreditorning xatarlarini kamaytirish va mablag’larning qaytarilishini ta’minlash uchun zarur. Bu mikromoliya tashkilotlariga (MFO) yanada qulay shart-sharoitlarni taklif qilish imkonini beradi: pasaytirilgan foiz stavkalari (garovsiz mikroqarzga nisbatan yiliga o’rtacha 10-15 foizga past) va oshirilgan summalar (50-100 million so’mgacha).

Garov asosida mikroqarzlarning afzalliklari

• Pastroq foiz stavkalari (garovsiz qarzlar uchun yillik 60-100% o‘rniga 40% dan 55% gacha)
• Katta miqdorda (1-2 milliard so‘mgacha) olish imkoniyati
• To‘lov muddati davomiyligi (3-5 yilgacha)
• Qarz oluvchining kredit tarixiga nisbatan kamroq talablar

Garov asosida mikroqarzlarning kamchilklari

• Agar kredit qaytarilmasa, garovni yo’qotish xavfi
• Garovni baholash va sug‘urta qilish zarurati (qo‘shimcha xarajatlar garov qiymatining 1-2%)
• Ariza topshirish jarayoni uzoqroq (garovsiz mikroqarzlarga nisbatan bir necha soat oʻrniga 1-2 kun)

O‘zbekistonda mikroqarz olish uchun qanday garov turlari mos keladi?

Sotiladigan buyumlar

Avtomobil

O‘zbekistonda mikroqarz olishda eng keng tarqalgan garov turlaridan biri avtomobil hisoblanadi. Avtomobil uchun asosiy talablar:

• Chiqarilgan yili: 15 yildan otiq emas (aniq MFO-ga qarab)
• Holati: texnik holati yaxshi, jiddiy shikastlanmagan
• OSGO VTS (OSAGO) bo’yicha sug’urta mavjudligi

Avtomobil garovini rasmiylashtirish xususitalari:

• Mustaqil ekspert bahosi talab qilinadi (narxi taxminan 200 000 – 300 000 so’m)
• Garov shartnomasini notariusda rasmiylashtirish (2024-yil holatiga davlat boji 600 000 – 900 000 so‘m)
• Avtomobil egasida qoladi, lekin sotishda cheklovi bilan

Qarz miqdori odatda avtomobilning baholangan qiymatining 60-80% ni tashkil qiladi.

Ko’chmas mulk

O‘zbekistonda mikroqarz olish uchun quyidagi ko‘chmas mulk qarz garovi sifatida ishlatilishi mumkin:

• Xonadon
• Xususiy uy
• Yer uchastkasi (ayrim MFO-larda)
• Tijorat ko’chmas mulki

Ko’chmas mulkka qo’yiladigan asosiy talablar:

• Shahar yoki chekka joylashuv
• Barcha kommunikatsiya vositalari mavjudligi
• Hech qanday taqiqlar yo`qligi
• Yaxshi holat (turar joy uchun)

Qarz miqdori odatda mulkning bozor qiymatining 50-60% gacha. Garovni ro’yxatdan o’tkazish notariusda ro’yxatdan o’tishni talab qiladi.

Zargarlik buyumlari

Zargarlik buyumlari quyidagi parametrlar bo’yicha baholanadi:

• Oltinning tozaligi (odatda 585 va undan yuqori deb qabul qilinadi)
• Mahsulot og’irligi
• Qimmatbaho toshlarning mavjudligi

Zargarlik buyumlariga qo’yiladigan talablar:

• Namuna raqami mavjudligi
• Jiddiy shikastlanmagan
• Og’irligi kamida 5 gramm (mikromoliya tashkilotiga qarab)

Zargarlik buyumlarini garovga qo’yish xavfi MFO-da saqlangan zargarlik buyumlarini almashtirish yoki buzish ehtimolini o’z ichiga oladi. Qarz miqdori odatda mahsulotlarning baholangan qiymatining 50-60% ni tashkil qiladi.

Qimmatli qog‘ozlar

Quyidagi qimmatli qog’ozlar garov sifatida qabul qilinishi mumkin:

• O’zbekiston davlat obligatsiyalari
• Birjada sotiladigan O‘zbekistonning yirik kompaniyalarining aksiyalari
• Ishonchli banklarning depozit sertifikatlari

Qarz miqdori odatda qimmatli qog’ozlar bozor qiymatining 50-70% ni tashkil qiladi.

Kafolatlar

Jismoniy shaxsning kafolati

Kafilga qo’yiladigan asosiy talablar:

• Yoshi 21 yoshdan 65 yoshgacha
• Rasmiy ravishda tasdiqlangan doimiy daromad
• Yaxshi kredit tarixi
• Joriy kredit majburiyatlari bo`lmasa

Kredit kafilining javobgarligi:

• Kafil qarz oluvchi bilan birgalikda javobgar bo‘ladi
• Qarz to‘lanmagan taqdirda, qarz kafildan undirilishi mumkin
• Kafilning javobgarligi kredit to‘liq qaytarilgunga qadar saqlanib qoladi

Yuridik shaxsning kafolat xati

Kafolat beruvchi yuridik shaxsga qo’yiladigan talablar:

Kafolat xati kompaniya rahbari tomonidan imzolanishi va notarial tasdiqlanishi kerak. Kafolat miqdori odatda kompaniyaning yillik daromadining 10-15% dan oshmasligi kerak.

To’g’ri garov turini qanday tanlash mumkin?

O’zbekistonda qarz olishda moliyaviy imkoniyatlarni baholash

Garov turini tanlashdan oldin moliyaviy imkoniyatlaringizni diqqat bilan baholashingiz kerak:

• Oylik daromadingizni tahlil qiling. O’rtacha, mikroqarz bo’yicha oylik to’lov sizning daromadingizning 30-40 foizidan oshmasligi kerak. Masalan, daromadingiz 3 000 000 so’m bo’lsa, to’lov 900 000 – 1 200 000 so’mdan oshmasligi kerak.
• Muntazam xarajatlaringiz va majburiyatlaringizni baholang. Mikroqarzni to’laganingizdan so’ng yashash uchun yetarli pulingiz bo’lishiga ishonch hosil qiling.
• O’z aktivlaringizni hisobga oling. Agar sizda garov sifatida taqdim etishga tayyor bo’lgan qimmatbaho mulkingiz bo’lsa, bu sizga mikroqarz bo’yicha yanada qulayroq shartlarni olishga yordam beradi.
• Mumkin bo’lgan xavflarni ko’rib chiqing. Misol uchun, agar siz mashinadan garov sifatida foydalanishni rejalashtirmoqchi bo’lsangiz, agar biror narsa noto’g’ri bo’lsa, usiz ham qila olishingizga ishonch hosil qiling.

Mikromoliya tashkilotining shartlarini o’rganish

O‘zbekistonda MFO-dan mikroqarz olishdan oldin shartlarni diqqat bilan o‘rganib chiqing:

• Foiz stavkalarini solishtiring. O‘zbekistonda ular garov turi va kredit shartlariga qarab yillik 30% dan 100% gacha o‘zgarishi mumkin.
• Qarz shartlariga e’tibor bering. Ular odatda 6 oydan 24 oygacha o’zgarib turadi, lekin ba’zi MFO-lar uzoqroq muddatlarni taklif qilishi mumkin.
• Garovga qo’yiladigan talablarni ko’rib chiqing. Misol uchun, agar siz mashinani garov sifatida ishlatishni rejalashtirmoqchi bo’lsangiz, uning yoshi va holati qanday bo’lishi kerakligini tekshiring. Ko’pgina mikromoliya tashkilotlari garov sifatida 10-15 yildan oshmagan avtomobillarni qabul qiladi.
• Muayyan turdagi garov uchun qancha pul olishingiz mumkinligini bilib oling. Qoida tariqasida, MFO garovning taxminiy qiymatining 50-70% miqdorida qarz beradi.
• Garovni baholash shartlari bilan tanishing. Ba’zi MFO-lar baholashni o’zlari amalga oshiradilar, boshqalari esa mustaqil baholashni talab qilishi mumkin.
• Garovni saqlash shartlarini tekshiring. Misol uchun, avtomobilni garovga qo’yishda, ba’zi MFO-lar uni ishlatishni davom ettirishga ruxsat berishlari mumkin, boshqalari esa uni saqlashga o’tkazishni talab qiladi.

O‘zbekistonda mikroqarz olish uchun bilish muhim bo‘lgan xavf va nyuanslar

Mikroqarzni qaytarmasangiz nima bo’ladi?

O‘zbekistonda mikroqarz to‘lamaslik jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin:

• garovni yo’qotish. MFO qarzni to’lash uchun garovni sotish huquqiga ega.
• Salbiy kredit tarixi. Kredit byurosiga qarzni kechiktirish to’g’risida ma’lumot beriladi, bu kelajakda kredit olishda qiyinchiliklarga olib keladi.
• Sud jarayoni. MFO qarzni majburiy undirish uchun sudga da’vo qilishi mumkin.
• Qo’shimcha xarajatlar. Asosiy qarzga qo’shimcha ravishda siz jarimalar, jarimalar va sud xarajatlarini to’lashingiz kerak bo’ladi.

Jarimalar va penyalar

O‘zbekistonda kechiktirilgan mikroqarzlar uchun jarima va penyalar qonun va shartnoma shartlari bilan tartibga solinadi:

Shuni ta’kidlash kerakki, jarima va penyalarning aniq miqdori MFO va shartnoma shartlariga qarab farq qilishi mumkin.

O‘zbekistonda qarz olish uchun murojaat qilishda shartnomani diqqat bilan o‘rganish muhimligi

Sizning manfaatlaringizni himoya qilish uchun mikroqarz shartnomasini diqqat bilan o’rganish juda muhim:

• Foiz stavkasi: ko’rsatilgandek ekanligiga ishonch hosil qiling. O‘zbekistonda mikroqarzlar bo‘yicha stavka yiliga 30-100% tashkil etadi.
• Qarz muddati: Sizning to’lov imkoniyatlaringizga mos kelishini tekshiring.
• To‘lov jadvali: to‘lovlarni qanchalik tez-tez va qanday miqdorda amalga oshirish kerakligini bilib oling (mikroqarzni to‘lash muddatini qanday uzaytirish mumkinligini bilib oling).
• Muddatidan oldin to’lash shartlari.
• Jarimalar: kechiktirilgan to‘lovlar uchun jarimalar va penyalar miqdorini aniqlang.
• Garovni sotish shartlari: MFO qanday va qachon garovni undirib qo’yishi mumkin.

Shartnomadagi «kichik bosma xarflar» ga alohida e’tibor bering. U muhim shartlarni o’z ichiga olishi mumkin, masalan: