Mikroqarzlar bo‘yicha %larni eng yuqori chegarasi.

Lombarddan qarz olishni ishonch bilan naq pul olishni qulay va tez yo‘llaridan biri deb aytish mumkin. Sizga kafillar, ko‘plab ma’lumotnomalar va boshqa hujjatlar kerak bo‘lmaydi. Naqd pul olish uchun sizga faqat pasport va garov evaziga berishni istayotgan narsa kerak bo‘ladi.

Va shu yerda savol tug‘iladi: kerakli summani olish uchun lombardga nimani aniq olib kelish kerak ? Eng yutuqli yo‘llardan biri bo‘lib, qimmatbaho metall va toshlardan yasalgan buyumlar hisoblanadi. Barcha zamonlarda tilla qadrlangan va uni odamlar juda yuqori baholaganlar.

Yaxshi lombardda Sizdan shaxsni tasdiqlovchi hujjatlarni talab qilishligi mumkin. Chunki bunday hujjatlar lombardga bila turib o‘g‘irlangan yoki soxta buyumlarni topshirishga uringan firibgarlarni qidirib topishga va buyumlarni o‘z hujjatlariga ko‘ra shaxsan qaytarib olishga yordam beradi. Firibgarga yo‘liqmaslik uchun Sizning ma’lumotlaringiz IIV ma’lumotlari bilan taqqoslanadi. Agar siz 18 yoshga to‘lmagan bo‘lsangiz, biror bir narsani hech qaysi lombardga topshirishni uddala olmaysiz.  Shuningdek qarz shartnomasi muddati yakunlanganligi to‘g‘risida xabardor qilish uchun sizdan aloqa telefon raqamingizni ko‘rsatish so‘raladi.

Lombard bilan shartnoma ikki nusxada ro‘yxatga olinadi. Birinchisi sizga, ikkinchisi lombardga beriladi. Shartnomani ikki tomon imzolaydi, shartnomada ular to‘g‘risida axborot ko‘rsatib o‘tiladi. Lombardlar tillani ixtisoslashgan do‘konlarga nisbatan past baholarda olishi ehtimol ko‘pchilikka ma’lumdir. Bunda sizni hech kim aldamaydi – chunki do‘konlar va zargarxonalar buyum narxiga nafaqat ishlatilgan materiallarni, balki do‘konning buyurtmasiga ko‘ra buyum ustida ishlagan zargarning ish haqqisini ham qo‘shishadi.  Lombardga esa zargarni ish haqqisini hisobga olish hech qanday ahamiyatga ega emas.

Lombard garovga qo‘yilgan mulkning butligiga javobgardir. Unda mijozlarning barcha buyumlarini shikastlanishi va yo‘qotilishidan himoya qiluvchi sug‘urta bo‘lishi shart. Agar sizning qimmatligingiz bilan biror narsa sodir bo‘lsa, siz tovon pulini olasiz.

Aytaylik, siz tasodifan uzoq vaqtdan beri ishlamayotgan va ta’mirga yaroqsiz bo‘lgan qarindoshingizni antikvar soatini topdingiz. Bunday buyumni o‘zingiz sotishingizni deyarli imkoni yo‘q. Ammo agar siz tillani lombardga qaytarmaslik sharti bilan topshirsangiz, yaxshigina summani olishingiz mumkin.

Lombardga taqinchoqlarni olib borishdan avval, siz uni aniq qaytarib olishingizga ishonch hosil qiling. Biroq ogoh bo‘ling – ko‘pincha lombardlar ushbu vaqtga kredit bo‘yicha katta bo‘lmagan foizlarni belgilashadi. Agar muddat oxiriga siz o‘z taqinchog‘ingizga olishga kelmasangiz, lombard qarz summasini qoplash uchun uni sotish huquqiga ega bo‘ladi.

Lombarda biror-bir narsani topshirishdan avval, birinchi navbatda durust va  batartib kompaniyanini tanlash kerak bo‘ladi. Sizga uch yildan ortiq faoliyat yuritayotgan va yirik lombardlar tarmog‘iga tegishli bo‘lgan lombardni tanlashni maslahat beramiz.

Muddatlari, shartlari va qarz oluvchiga boʼlgan talablardan kelib chiqib – kreditlar va qarzlarning koʼplab turlari bor.

Qarz oluvchi uchun qancha muddat va talablar boʼyicha – qulay shartlar koʼp boʼlsa – kreditor uchun xavf yuqori va oʼz navbatida, kredit va qarzning qiymati ham yuqori boʼladi. Shuning uchun har bir muayyan holat oʼz yechimiga ega.

Kredit va qarzlarni nafaqat banklar, balki turli moliyaviy tashkilotlar – MKTdan lombardgacha berishi mumkin.

Masalan, maqsadli kreditni aniq tugal ravishda bayon etilgan maqsadda (masalan, yer, koʼchmas mulk). Maqsadsiz kreditni har qanday maqsadlarda olish mumkin (masalan, taʼtil yoki davolanish uchun). Odatda uning foiz stavkasi maqsadli nisbatan yuqori boʼladi.

BIR VАQTDА YoKI BOSQIChMА-BOSQICh. Kredit yoki qarzgi bosqichma-bosqich yoki bir yoʼla soʼndirish mumkin – bu odatda muayyan kredit shartlariga bogʼliq boʼladi.

Qarzlar shuningdek foiz stavkasidan kelib chiqib farqlanadi. Banklar oʼz mijozlariga nisbatan past stavkalarni taklif qilishga tayyordirlar. Аmmo ular faqat oʼzlarining talablariga javob beradigan qarz oluvchilar bilan ishlashga tayyorligidan kelib chiqsak, buni afzallik toʼlaqonli afzallik deb hisoblab boʼlmaydi. MKTda esa stavkalar, qarz olish imkoniyati singari yuqoriroq.

Kredit yoki qarz ? Kredit qarzdan nimasi bilan farq qiladi ?

Kredit

Kim bermoqda: Bank
Rasmiylashtirish muddati: Sekinroq
Shaxsiy ishtirok: Deyarli har doim
Qarz oluvchiga boʼlgan talablar: Yuqori
Kredit qiymati: Past

Qarz

Kim bermoqda: MKT, lombardlar
Rasmiylashtirish muddati: Tezroq
Shaxsiy ishtirok: Deyarli har doim
Qarz oluvchiga boʼlgan talablar: Past
Kredit qiymati: Yuqori

Kredit olishdan avval, siz tanlagan kreditorda Oʼzbekiston Respublikasi Markaziy banki bergan maxsus litsenziyasi borligini albatta tekshirib koʼring.

Keyingi yillarda O‘zbekistonda mikroqarzlar bozori faol rivojlanmoqda. Ko’proq fuqarolar kichik miqdordagi tezkor kredit olish uchun murojaat qilmoqdalar. Mikroqarzlar – bu tez va minimal hujjatlar to’plami bilan beriladigan kichik miqdordagi qisqa muddatli kreditlar. Ular qisqa vaqt ichida zudlik bilan oz miqdorda pulga muhtoj bo’lganlar uchun mo`ljallang.

Biroq, mikroqarz olish uchun ariza topshirishda barcha shartlarni, ayniqsa, mikroqarzlar bo‘yicha foiz stavkalarini sinchiklab o‘rganish zarur. Bu kreditorlar orasida sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Mikroqarzlar va boshqa shartlar bo’yicha foiz stavkalarini malakali taqqoslash sizga eng foydali taklifni tanlashga va ortiqcha to’lovlardan qochishga yordam beradi.

Ushbu maqolada biz oqilona moliyaviy qaror qabul qilish uchun mikroqarz tanlashda e’tibor berishingiz kerak bo’lgan asosiy jihatlarni ko’rib chiqamiz.

O‘zbekistonda mikroqarz bo‘yicha foiz stavkalari

2023-yilda O‘zbekistonda mikroqarzlar bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi kuniga taxminan 1-2 % yoki oyiga 30-60 % tashkil etdi. 2024-yil boshida vaziyat sezilarli darajada o’zgarmadi, ammo mikromoliya bozorida raqobat kuchayishi tufayli stavkalarning biroz pasayish tendentsiyasi kuzatilmoqda.

Foiz stavkasi bir necha asosiy omillarga bog’liq:

Kredit miqdori va muddati

Odatda, qarz miqdori qanchalik katta bo’lsa va kredit muddati qancha ko’p bo’lsa, kunlik foiz stavkasi shunchalik past bo’ladi. Masalan, kafolatsiz kreditlar uchun MFO stavkalari quyidagicha:

Qarz oluvchining kredit tarixi

Ijobiy kredit tarixiga ega bo’lgan qarz oluvchilar mikroqarz bo’yicha yanada qulay foiz stavkalariga ishonishlari mumkin. Misol uchun, ba’zi mikromoliya tashkilotlari oldingi kreditni muvaffaqiyatli to’lagan mijozlar uchun stavkalarni pasaytirishni taklif qilishadi. Boshqalar esa sodiqlik dasturiga ega bo’lishi mumkin, bunda 2-3 marta qaytarilgan kreditdan so’ng mijoz yuqori maqomga ega bo’ladi va asosiy stavkadan pastroq bo’ladi

Mikroqarz uchun garov turi

Garov yoki kafilga ega bo’lish mikroqarzlar bo’yicha foiz stavkalarini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Masalan:

MFO-ning maxsus takliflari va aksiyalari

Ko’pgina mikromoliya tashkilotlari yangi mijozlarni jalb qilish uchun aktsiyalarni o’tkazadilar. Masalan, yangi mijozlar uchun 1 000 000 so‘mgacha bo‘lgan birinchi kreditni kuniga 0% stavkasi bilan 30 kungacha bo‘lgan muddatga taqdim etishlari mumkin.

Shuni ta’kidlash kerakki, past kunlik stavkalarning jozibadorligiga qaramay, yillik hisobda mikroqarzlar bo’yicha foizlar yiliga 100% gacha yetishi mumkin, ammo mikroqarz bo’yicha haqiqiy ortiqcha to’lov unchalik katta bo’lmaydi – taxminan 50-60%.

Mikroqarz tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak

Mikroqarz tanlashda nafaqat foiz stavkasini, balki bir qator boshqa omillarni ham hisobga olish kerak:

• Kreditning umumiy qiymati (PSK)
• Qo’shimcha komissiyalar va to’lovlar
• muddatidan oldin to’lash shartlari
• Mikromoliya tashkilotining obro’si va ishonchliligi
• Kredit olish va uni qaytarish qulayligi

Kreditning umumiy qiymati (PSK)

PSK barcha to’lovlarni hisobga olgan holda kreditning haqiqiy qiymatini aks ettiruvchi asosiy ko’rsatkichdir. U yillik foiz sifatida ifodalanadi va turli mikromoliya tashkilotlarining takliflarini solishtirish imkonini beradi.

PSK- ni mustaqil ravishda hisoblash uchun siz quyidagi formuladan foydalanishingiz mumkin:

PSK = (Barcha kredit to’lovlari summasi – Kredit summasi) / (Kredit summasi * Kredit muddati yillar) * 100%

Masalan, agar siz 10 000 000 so‘mlik kreditni 1 yil muddatga yillik 100 foiz bilan olsangiz, u holda 1 yil uchun barcha kredit to‘lovlarining umumiy summasi 16 000 000 so‘mni tashkil qiladi va shuning uchun:

PSC = (16 000 000 – 10 000 000) / (10 000 000 (365/365)) 100% = 60%

Qo’shimcha komissiyalar va to’lovlar

1. Kredit berish uchun komissiya: O‘zbekistonda mikroqarz berish uchun komissiya undirish taqiqlangan, ammo mikromoliya tashkilotlari sug‘urta shaklida qo‘shimcha to‘lovlar undirishlari mumkin, odatda summaning 1-4 %.
2. Kechiktirilgan to’lovlar uchun jarimalar va jarimalar: Odatda kechiktirilgan har bir kun uchun muddati o’tgan qarz miqdorining 0,1-0,5%.

Erta to’lash shartlari

O‘zbekistondagi MFO-lar muddatidan oldin to‘lash uchun jarima undirmaydilar, ammo bu tartibni aniqlashtirish muhim:

• MFO muddatidan oldin qaytarish niyati haqida xabar bering (odatda 1-3 kun oldin).
• Muayyan sanada to’lanishi kerak bo’lgan summaning aniq hisob-kitobini oling.
• Belgilangan muddatda to‘lovni amalga oshirish.

MFO-larning obro’si va ishonchliligi

MFO litsenziyasini tekshirish uchun Oʻzbekiston Markaziy banki reestriga (www.cbu.uz) murojaat qilishingiz mumkin. Litsenziyalangan mikromoliya tashkilotlari “00123” shaklidagi litsenziya raqamiga ega.

Mijozlarning sharhlarini ixtisoslashgan forumlarda va ijtimoiy tarmoqlarda topish mumkin. Xizmat ko’rsatish sifati va nizolarni hal qilish haqidagi sharhlarga e’tibor bering.

Kredit olish va to’lash qulayligi

Pul olish usullari:

• Bank kartasiga (bir zumda)

To’lov imkoniyatlari:

• Flex Soft mobil ilovasi orqali
• Bank o’tkazmasi orqali
• Pay Net terminallari orqali
• MFO ofisida naqd pul

Qarz oluvchilar uchun maslahat

Mikroqarz olishni ko’rib chiqayotganda, bir nechta asosiy ko’rsatmalarga amal qilish muhimdir:

• Kreditni o’z vaqtida to’lash uchun moliyaviy imkoniyatlaringizni baholang
• Shartnomani imzolashdan oldin uni diqqat bilan o’rganib chiqing
• Qarz tuzog’iga tushib qolmaslik uchun bir vaqtning o’zida bir nechta kredit olmang
• Mikromoliya tashkilotlariga faqat zarurat tug’ilganda murojaat qiling

Moliyaviy imkoniyatlarni baholash

Mikroqarz olishdan oldin byudjetingizni diqqat bilan tahlil qiling. Moliyaviy ahvolingizni yomonlashtirmasdan kreditni o’z vaqtida to’lashingizga ishonch hosil qiling. Oylik daromadingizning 50% dan oshmasligi kerak bo’lgan qarz nisbatingizni hisoblang.

Shartnomani o’rganish

Kredit shartnomasining barcha bandlarini diqqat bilan o’qing. Quyidagi jihatlarga alohida e’tibor bering:

1. Mikroqarzlar bo’yicha foiz stavkalari
2. Kreditning to’liq qiymati
3. Kechiktirilgan to’lovlar uchun jarimalar

Agar biror narsa tushunarsiz bo’lsa, MFO xodimlariga savol berishdan tortinmang.

Bir nechta kreditlardan saqlaning

Bir vaqtning o’zida bir nechta mikroqarzlarni olish «qarz qarmog`i» ga olib kelishi mumkin. Bu eski qarzlarni to’lash uchun yangi kreditlar oladigan vaziyat, buning natijasida qarzlar doimiy ravishda oshib boradi. Agar joriy kreditni to’lash uchun etarli mablag’ingiz bo’lmasa, qarzni qayta tuzish imkoniyatini muhokama qilish uchun mikromoliya tashkilotiga murojaat qiling.

Agar siz hali ham mikroqarz olishga qaror qilsangiz, O‘zbekiston Markaziy banki litsenziyasiga ega va bozorda yaxshi obro‘ga ega ishonchli MFO-ni tanlang.

Film va telekoʼrsatuvlar lombardlar shubhali faoliyat yuritadi degan notoʼgʼri tasavvurni yaratishgan. Аslida esa, lombardlar faoliyati davlat nazorat organlari tomonidan qatʼiy nazorat qilinadi va bu pul olishni eng tez va oson yoʼllaridan biri hisoblanadi.

Lombarddagi foiz stavka

Lombardlar shartnomada belgilangan alohida qoidalardan kelib chiqib, kunlik hisoblanadigan foizlarni hisob-kitob qilishadi. Siz faqat oʼrtacha raqamni hisob-kitobini chiqarib olishingiz mumkin. Odatda u kuniga 0,3%ni tashkil etadi. Yuqori stavkada – 0,5 dan 0,8 %gacha qarz ajratadigan tashkilotlar ham yoʼq emas.

Lombardda kredit olish tartibi

• Siz qimmatbaho buyumni lombarda olib kelasiz;
• Lombard uni qiymatini baholaydi va ushbu summa miqdorida sizga qarz beradi;
• Siz ikki qismdan – qarzni yakka tartibdagi shartlari va garov toʼgʼrisidagi axborotdan iborat garov biletini (kartasini) olasiz. Jadvalda kredit miqdori, soʼndirish muddati, foiz stavkasi, garovga qoʼyilgan buyumni nomi va tavsifi, uni qiymatini bahosi koʼrsatib oʼtiladi.

Nimalarni lombardga topshirish mumkin?

Lombardda zarur boʼlgan mablagʼni quyidagilarni garovga qoʼygan holda olish mumkin:

• zargarlik buyumlari;
• antikvar buyumlar;
• maishiy va orgtexnika;
• jahonga mashhur brendlarning soatlari.

Zargarlik buyumlarini garovga qoʼyish – foiz evaziga kredit olishning eng samarali usuli hisoblanadi. Ularni esa qayta sotib olish, har doim mumkin.

Lombarddagi kreditlarni muddatlari

Oʼzbekiston Respublikasining amaldagi qonnchiliga muvofiq, lombardlar shaxsiy isteʼmolga moʼljallangan koʼchar mol-mulkni zaklad shaklida garovga qabul qilib, fuqarolarga qisqa muddatli (uch oydan oshmagan muddatga) kreditlar beradi.

Lombardga topshirilgan qimmatbaho buyum, qaytib sotib olinmasa nima boʼladi?

Lombardda ashyolar garovi bilan taʼminlangan kredit summasi belgilangan muddatda qaytarib berilmagan taqdirda, lombard notariusning ijro yozuvi asosida imtiyozli bir oylik muddat oʼtganidan keyin garovga qoʼyilgan mol-mulkni sotish uchun belgilab qoʼyilgan tartibda ushbu mol-mulkni sotishga haqli.

Shundan keyin hatto garovga qoʼyilgan mol-mulkni sotishdan tushgan summa talablarni toʼliq qanoatlantirish uchun yetarli boʼlmasa ham, lombardning garovga qoʼyuvchiga (qarzdorga) talablari bekor boʼladi.

Аgar Sizda jamgʼarib qoʼygan mablagʼingiz yetarli boʼlmasa, unda sizga katta ehtimol bilan avtokredit olish uchun ariza berishingizga toʼgʼri keladi. Yaxshiyamki, hozirgi vaqtda avtokreditni olish anchagina oson boʼldi.

1-qadam: Аvtokreditlashni asosiy shartlarini quyidagilar orqali oʼrganib chiqing

• banklar va mikrokredit tashkilotlarida;
• avtomobilь ishlab chiqaruvchilarini rasmiy dilerlarini salonlarida;
• xarid qilish uchun eng yaxshi kreditlarni tanlab olish boʼyicha ixtisoslashtirilgan agregatorlarda.

2-qadam: Oʼz qarz yukingizni baholang

Qarz yuki – barcha joriy qarzdorlik va rejalashtirilayotgan kreditni oʼrtacha oylik daromadga foizli nisbati.

Masalan, Sizning oylik maoshingiz 4,0 mln.soʼmni tashkil etsa, Sizga  2 mln.dan do 2,6 mln soʼmgacha miqdorda oylik toʼlov hisobladigan kreditni olish tavsiya etiladi.

3-qadam: Oʼz kredit tarixingizni tekshiring

Sizning kreditni toʼla olish qobiliyatingiz, sizga avtokredit ajratilishida muhim omil boʼlib hisoblanadi. Аgar siz yaxshi kredit tarixiga ega boʼlsangiz, moliyaviy muassasalar ishonch bilan  sizga yondoshadi. Yomon kredit tarixiga ega boʼlsangiz, buning aksi boʼladi.

Shunga qaramay, yomon kredit tarixiga ega boʼlish Sizga kredit ajratilmaydi degan tushunchani hosil qilmaydi, biroq Sizga dastlabki badalni koʼp miqdorda kiritishingizga yoki yuqoriroq foiz  stavkalarda toʼlov qilishingizga toʼgʼri keladi.

4-qadam: Kreditni dastlabki maʼquloviga erishing

Kreditni dastlabki maʼqulovi – kreditor (u bank, MKT yoki avtomobil ishlab chiqaruvchisini dileri boʼladimi), agar oʼz qaroringizni oʼzgartirsangiz, undan voz kechish imkoniyati bilan muayyan mablagʼ miqdorida kredit ola olishingiz huquqini tasdiqlaydi.

Dastlabki maʼqullov sizning moliyaviy holatingizni baholanishini talab qilishi sababli sizning arizangizni maʼqullashini kafolatlamasa ham, u sizga kredit ajratilish yoki ajratilmasligi toʼgʼrisida yaxshi tassavvur yaratadi. Bundan tashqari, dastlabki maʼqullov sizga qarzni soʼndirish boʼyicha oʼz imkoniyatlaringizni real baholashda asqotadi.

5-qadam: Dastlabki badalni kiriting

Keynigi qadam – avtomobilьni sotayotan shaxs bilan oldi-sotdi shartnomasini tuzish. Bir qaqtni oʼzida dastlabki badal kiritiladi. Dastlabki badalning miqdori 0% dan — 50% gacha iborat boʼlib, dastlabki badal qancha koʼp boʼlsa, shuncha foiz stavkasi pastroq boʼladi.

6-qadam: KАSKO sugʼurta polisini rasmiylashtiring

Аvtokreditni ajratilishida KАSKOni rasmiylashtirish talab qilinadi. Bunda kredit tashkilotlari sugʼurta polisini sotib olish mumkin boʼlgan kompaniyalarni, oʼz hamkorlarini roʼyxati bilan cheklab qoʼyishadi.

7-qadam: Quyidagi hujjatlarni moliyaviy muassasaga taqdim qiling

• avtokreditini berish toʼgʼrisidagi ariza;
• pasport nusxasi;
• avtomobilni oldi-sotdi shartnomasi;
• jismoniy shaxsning daromad manbalari toʼgʼrisida maʼlumotnoma, pensiya yoki boshqa daromad manbalari toʼgʼrisida maʼlumotnoma.

8-qadam: Аvtomobilni sotuvchidan olib keting

Аvtokredit qarz oluvchining ssuda hisob raqamidan kredit shartnomasi asosida sotuvchining  talab qilib olinadigan depozit hisob raqamiga mablagʼ oʼtkazish yoʼli bilan beriladi, bundan keyin bitim tuzilgan hisoblanadi.

Topshirish dalolatnomasini imzolashdan oldin, avtomobilni koʼrikdan oʼtkazish va hujjatlarda xato bor yoʼqligini tekshirib olish muhim hisoblanadi. Аniqlangan kamchiliklarni dalolatnoma kiritish lozim – shunda oʼz huquqlaringizni zarur boʼlganda sud tartibida himoyaqilish oson boʼladi.

Shundan soʼng qarz oluvchiga faqat avtobilni hisobga qoʼyishi va kreditor foydasiga avtomobilni garov taʼminoti sifatida taqdim etishi kerak boʼladi.

Jismoniy shaxslar uchun avtokredit – bu mashinaga yillab pul yeg`masdan, hoziroq olishning eng qulay usuli. Mashina uchun tejashga urinishda siz inflyatsiyaga duch kelishingiz mumkin, bu sizning jamg’armalaringizni «yeb qo’yadi». Kredit rasmiylashtirish uchun ariza topshirib, hozirda mashina haydash va bir necha yil davomida teng bo‘lib to‘lash foydaliroqdir.

Toshkentdagi iste’mol krediti va avtokredit o’rtasidagi farq nima?

Avtomobil krediti – bu o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgan maqsadli kredit turi:

• Garov. Xarid qilingan mashina garov sifatida xizmat qiladi. Bank oldidagi qarzingizni to’lamaguningizcha, mashinani sotish/hayriya/almashtirish mumkin emas. Agar qarz oluvchi kreditni to’lashni to’xtatsa yoki to’lovlarni muntazam ravishda kechiktira boshlasa, bank avtomobilni olish huquqiga ega.
• Maqsad. Bankdan avtokredit olish transport vositasini sotib olish uchun maxsus qarz mablag’larini berishni o’z ichiga oladi. Deyarli har doim bank to’g’ridan-to’g’ri sotuvchiga pul o’tkazadi. Agar qarz oluvchiga mablag’ berilgan bo’lsa, ular faqat mashina sotib olishga sarflanishi kerak. Agar xarajatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa, qarz beruvchi shartnomada ko’rsatilgan muddatdan oldin foizlar bilan birga butun kreditni yopishni talab qilishga haqli.
•    Maxsus so’rov. Ko’pincha jismoniy shaxslarga avtokreditlar ma’lum bir dastur uchun beriladi: faqat ma’lum bir mamlakatda ishlab chiqarilgan, ma’lum bir marka yoki modeldagi yangi avtomobil uchun. Agar qarz oluvchi dastur shartlariga mos kelmaydigan avtomobilni tanlasa, kredit tasdiqlanmasligi yoki boshqa shartlar taklif qilinishi mumkin.
• Sug’urta. Deyarli 100% hollarda, transport vositasi uchun kredit olishda sug’urta qilish kerak – to’liq kompleks sug’urta. Bu bankka baxtsiz hodisa yoki o’g’irlik holatlarida xarajatlarni minimallashtirish imkonini beradi.Ba’zan banklar sug’urta narxini umumiy kredit miqdoriga kiritishni taklif qilishadi. Bunday holda, kredit bo’yicha ortiqcha to’lov yuqoriroq bo’ladi, chunki foizlar siyosat narxiga ham undiriladi.

O’zbekistonda qayerdan avtokredit olish mumkin?

Mashina sotib olish uchun bank yoki avtosalonga murojaat qilishingiz mumkin. Bankdan qarz olish:

• Bank bilan hamkorlik qilib, istalgan avtosalonga borishingiz mumkin.
• Bitimni yakunlashdan oldin, bankning litsenziyasi borligiga ishonch hosil qiling.
• Barcha shartlarni o’qing, qanday jarimalar yoki kechikish to’lovlari nazarda tutilganligini, jismoniy shaxslar uchun avtokreditni muddatidan oldin to’lash mumkinmi, «kredit ta’tillari» bormi, bank komissiyasining miqdori qancha ekanligini bilib oling.
• Barcha hujjatlarni tayyorlang. Odatda, butun ro’yxat bankning saytida joylashtirilgan. Standart to’plam: pasport, haydovchilik guvohnomasi, qarz oluvchining ariza shakli, daromadni tasdiqlovchi hujjat, kafilning mavjudligi. Agar qo’shimcha daromadingiz bo’lsa – yarim kunlik ish, mulkni ijaraga berish, buni ham ko’rsatish lozim.
• Bank bilan iloji boricha halol bo’ling. Agar sizda o’tgan kreditlar yoki boshqa «xatoliklar» bo’yicha kechikishlar bo’lsa, bu haqda bizga xabar bering. Kredit tarixingizni tekshirganda, bank buni bilib oladi va u darhol kreditni rad etadi.
• Tasdiqlangandan so’ng, agar bank ushbu turdagi avtokreditga ruxsat bersa, avtosalonda yoki o’zingizdan avtomobil tanlang. Naqd pulsiz to’lov usuli va sotuvchi tafsilotlari ko’rsatilganligiga ishonch hosil qiling.
• Shundan so’ng bank bilan shartnoma tuziladi, sug’urta beriladi.
• Bank pulni sotuvchiga o’tkazadi va avtomobilni topshirish va qabul qilish dalolatnomasi tuziladi.

Avtosalonda kredit olish uchun ariza berish:

• Avtosalon qaysi banklar bilan hamkorlik qilayotgani va jismoniy shaxslarga avtokredit olish uchun maslahatchi bilan maslahatlashib olishingiz kerak.
• Hujjatlarni olib keling. Ko’pincha talab qilinadigan hujjatlar bank bilan bir xil.
• Ilova ma’qullangandan so’ng, dastlabki shartlar o’zgarganligini tekshiring.
• Agar hamma narsa yaxshi bo’lsa, siz dastlabki to’lovni amalga oshirishingiz va sug’urta qilishingiz mumkin.
• Kredit shartnomasi va avtomobilni qabul qilish sertifikatini imzolang.

Mazkur postda biz taʼlim krediti haqida, uni qanday qilib olish usullari va bunga qanday hujjatlar kerak boʼlishi toʼgʼrisida soʼz yuritamiz.

Taʼlim kreditini kim olishi mumkin?

Taʼlim kreditlari tijorat banklari tomonidan quyidagilarga beriladi:

• talabalarni oʼziga;
• ularning ota-onalariga;
• ularning vasiylariga.

Taʼlim kreditining eng koʼp miqdori

Toʼlov-kontrakt asosida oʼqish toʼgʼrisidagi shartnoma (kontrakt) summasi toʼlovi miqdorida.

Taʼlim krediti muddati

• bakalavriatga oʼqishga qabul qilingan talabalarga 10 yilgacha;
• magistraturaga oʼqishga qabul qilingan talabalarga 5 yilgacha.

Taʼlim kreditlarini foi stavkalari

• nol foiz stavkasida (foizsiz kredit) – chin yetimlarga, «Mehribonlik uylari»da tarbiyalanganlarga hamda bolalikdan I va II guruh nogironlariga;
• Markaziy bankni qayta moliyalash stavkasidan (yillik 140) oshmagan holdagi oʼzgaruvchan foiz stavkasida– talabalarning qolgan toifalariga.

Taʼlim kreditini olish uchun zarur boʼlgan hujjatlar roʼyxati

• taʼlim kreditini berish toʼgʼrisidagi ariza;
• toʼlov-kontrakt asosida oʼqish haqida shartnoma (kontrakt);
• kreditni qaytarishning taʼminlanishi toʼgʼrisida hujjat (uchinchi shaxsning kafilligi; sugʼurta kompaniyasining qarz oluvchining kreditni qaytara olmasligi xavfi sugʼurta qilinganligi toʼgʼrisidagi sugʼurta polisi).

Taʼlim kreditini berish tartibi

Taʼlim krediti qarz oluvchining ssuda hisob raqamidan uning shaxsiy yozma topshirigʼi asosida oliy taʼlim muassasasining talab qilib olinadigan depozit hisob raqamiga mablagʼ oʼtkazish yoʼli bilan beriladi.

Taʼlim kreditlari boʼyicha mablagʼlar kredit shartnomasida qayd etilgan shartlarda har yarim yilda oʼqish uchun yillik toʼlovning toʼliq miqdorini ikki teng qismga boʼlish yoʼli bilan oʼtkaziladi.

Iste’mol kreditlash bozorida uzoq vaqtlardan beri banklar hukmronlik qilib kelishgan. Raqobatchilari yo‘qligi sababli, ular yetakchi mavqelarga ega bo‘lishgan.  Hozir  ham, katta tajriba va yirik kapitalga ega bo‘lganliklari uchun banklar boshqa kredit tashkilotlaridan ajralib turibdi. Bugungi kunda jismoniy shaxslar bilan ishlaydigan va ularga qarz beradigan ko‘plab boshqa firmalar bor.

Hozirda mikrokredit tashkilotlar mijozlarga qarzlar bo‘yicha yaxshi shartlarni taklif qilib, banklar bilan faol raqobatga kirishishmoqda. Bank krediti bahosi MKTga mikroqarzidan biroz pastroq, ammo hamma ham bankdan kredit olishni uddalay olmaydi. Banklar qarz oluvchini to‘lov layoqatini baholash masalasiga juda qattiq yondoshadilar va ko‘pincha kredit berishni rad etadilar. Statistikaga ko‘ra, qarz berishni MKTlar 10 tadan 3-4 tasini, banklar 10tadan 1 tasini ma’qullashadi.

Bank uchun qarz oluvchini tekshirish – chuqur va uzoq ishdir. Banklar ko‘pincha ish joyidan va daromad to‘g‘risidagi ma’lumotnomalarni taqdim etishni so‘rashadi. Banklar ham yirik summalarni berishadi, biroq ko‘pincha garovga qo‘yilgan ko‘char, ko‘chmas mulk yoki kafillik ostida.

Bugungi kunda mikrokredit tashkilotlari – kredit bozorining to‘la huquqli ishtirokchilari bo‘lib, qonuniy faoliyat yuritadilar va qiyin moliyaviy vaziyatda tezkor yordam berishga tayyordirlar.

Bankdan kredit olishdan farqli o‘laroq mikroqarzni olish ancha oson. Lekin, agar muddati o‘tishiga yo‘l qo‘ysangiz, bunday qarzdorlikni so‘ndirish qiyinroq kechadi. Muddati o‘tganda qarz foizlar, jarimalar va penyalar hisobiga tez ortishni boshlaydi. Shuni unutmangki, agar mikroqarzni katta bo‘lmagan muddatga olsangiz va o‘z vaqtida so‘ndirib borsangiz, u sizning foydangizga ishlaydi.  Uni qanchalik tez so‘ndirsangiz, hamyoningizdan shunchalik kam pul ishlatishingizga to‘g‘ri keldi.

Аgar Siz munosib dam olishga – pensiyaga chiqqan boʼlsangiz ham, qarz olishingiz mumkinligi toʼgʼrisida bilasizmi? Ha, albatta, olishingiz mumkin!  Qarzni imkon qadar soddalashtirilgan tartibda, ortiqcha hujjatlar toʼplamini yigʼmasdan olishingiz mumkin. Buning uchun faqat pasport va bank kartasi kerak boʼladi.

Pensionerlar uchun keng turdagi takliflarni banklarni va mikrokredit tashkilotlarni kreditlash dasturlaridan izlab topsa boʼladi. Hozirgi kunda savjud boʼlgan dasturlarni umumlashtirib, quyidagilarni taʼktdlashimiz mumkin:

• Siz har oy pensiya oladigan Oʼzbekiston Respublikasi fuqarosi boʼlishingiz shart;
• Sizning yoshingiz 75 yoshdan yuqori boʼlishi kerak emas;
• kreditlash muddati 1 yildan yuqori boʼlmaydi, aksariyat hollarda undan ham qisqaroq boʼladi;
• 5 000 000 soʼmdan 25 000 000 soʼmgacha – pensiya yoshida boʼlgan potentsial qarz oluvchiga beriladigan qarz summasi, u oladigan oylik pensiya toʼlovlariga toʼgʼridan-toʼgʼri bogʼliq hisoblanadi;
• foiz stavka yillik 14,0 dan 18,0 gacha.

Shuni alohida taʼkidlash kerakki, pulga shoshilinch ehtiyoj yuzaga kelganda, banklarning xizmatlaridan foydalanish imkoniyati, ularda masalani hal etish muddati choʼzilishi sababli nisbatan qisqaroq boʼladi.  Bunday holatda mikrokredit tashkilotlar yordamga keladi. Bank kartasiga yarim soat ichida pul tushirish uchun, soʼrovnomani toʼldirishingiz va uni MKT saytiga yuborishingizni oʼzi kifoya.