1. Ishsizlarga mikrokredit olish uchun qonuniy asoslar

O‘zbekistonning zamonaviy kredit qonunchiligi rasmiy bandlik bo‘lmagan taqdirda ham qarz olish imkonini beradi. 2023-2025-yillardagi asosiy o‘zgarishlar ushbu toifadagi qarz oluvchilar uchun imkoniyatlarni sezilarli darajada kengaytirdi:

• Muqobil skoring – banklar oxirgi 12 oydagi xarajatlar va to‘lovlarni (kommunal xizmatlar, mobil aloqa, bank o‘tkazmalari) tahlil qiladi. Barqaror to‘lov tarixi bilan tasdiqlash imkoniyati 40-60% ga oshadi.
• O‘zini o‘zi band qilgan shaxs maqomi – yakka tartibdagi tadbirkor yoki o‘zini o‘zi band qilgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tish yillik 24% dan yuqori foiz stavkalari bilan maxsus kredit dasturlarida ishtirok etish huquqini avtomatik ravishda beradi.
• Moslashuvchan baholash shartlari – 2024-yildan boshlab banklar qarz oluvchining mol-mulki, ma’lumoti va hatto boshqa moliya muassasalaridagi kredit tarixini ham hisobga olishi mumkin.

2. Mikroqarz olishning asosiy usullari

3. 2025-yilda ishsizlar uchun Top 5 bank

«Turon bank» ATB

2025-yilda mikroqarz tanlashda ishsizlar shartnoma shartlarini, ayniqsa yashirin komissiyalar va kechiktirilgan to‘lovlar uchun jarimalarni diqqat bilan o‘rganib chiqishlari lozim. Eng maqbul variant – to‘lov qobiliyatingizni sinab ko‘rish uchun qisqa muddatga kichik mablag‘lardan (2-3 million so‘m) boshlashdir.

O‘zbekistonda ishsizlar uchun mikroqarzlar: olish shartlari va 2025-yilning eng yaxshi takliflari

Joriy kredit shartlari va mikroqarzlar bo‘yicha bank takliflari

O‘zbekiston moliya muassasalari 2025-yilda ishsizlar uchun mahsulotlar qatorini sezilarli darajada kengaytirdi. Mikroqarzning asosiy parametrlari:

• Kreditlash summalari – 2 mln so‘mdan (tezkor onlayn kreditlar) 100 mln so‘mgacha (ko‘chmas mulk garovi ostida). Ta’minotsiz mikroqarzning o‘rtacha miqdori 5-15 million so‘mni tashkil etadi.
• Qaytarish muddatlari – 3 oydan (tezkor kreditlar) 5 yilgacha (ishsizlar uchun ipoteka dasturlari). Mashhur variant – 12-24 oylik qarzlar.
• Foiz stavkalari yillik 22 foizdan (garov evaziga) 49 foizgacha (bir zumda onlayn kreditlar) o‘zgaradi. Bozor bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich garovsiz mahsulotlar uchun 30-35% ni tashkil etadi.

Qarz oluvchilarga qo‘yiladigan talablar va mikrokreditlarni tasdiqlash shartlari

Soddalashtirilgan kreditlash sxemalariga qaramay, O‘zbekiston banklari barcha toifadagi qarz oluvchilar uchun asosiy mezonlarni belgilaydi:

• Fuqarolik va yosh – faqat 18 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan O‘zbekiston fuqarolari (ba’zi banklarda yuqori chegara 65 yoshgacha ko‘tarilgan). Chet elliklar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga mikroqarzlar berilmaydi.
• Moliyaviy tarix – muqobil skoring uchun kamida 12 oylik faol to‘lovlar (kommunal xizmatlar, mobil aloqa, bank o‘tkazmalari) talab qilinadi. Salbiy kredit tarixi mavjud bo‘lsa, ma’qullanish ehtimoli 40-60 foizga kamayadi.
• Texnik talablar – onlayn kreditlar faqat banklarning mobil ilovalarida ro‘yxatdan o‘tgan mijozlarga taqdim etiladi. SMS yoki biometrik tizim orqali tasdiqlash majburiydir.

Qo‘shimcha imkoniyatlar va maxsus dasturlar

2025-yilda ishsizlar bir nechta maxsus takliflardan foydalanishi mumkin:

• Ijtimoiy kreditlar – yillik 22 foizlik qat’iy stavkada davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash dasturlari. Maksimal summa – 2 yilga 10 million so‘m.
• Mavsumiy aksiyalar – ko‘plab banklar yilning ma’lum davrlarida (odatda yanvar-fevral va sentyabr-oktyabr oylarida) stavkalarni 3-5% ga pasaytiradi.
• Kredit ta’tillari – murakkab moliyaviy holat tasdiqlanganda to‘lovlarni 1-3 oyga kechiktirish imkoniyati.

2025-yilda mikroqarz tanlashda turli banklarning shartlarini sinchkovlik bilan taqqoslash, yashirin komissiyalar va muddatidan oldin to‘lash uchun jarimalarga alohida e’tibor qaratish lozim. Eng maqbul strategiya – o‘z to‘lov qobiliyatingizni jiddiy xavf-xatarsiz sinab ko‘rish uchun qisqa muddatga kichik miqdorlardan (3-5 million so‘m) boshlashdir.

2025-yilda ishsizlar uchun mikroqarzlar: rasmiy daromadsiz pulni qayerdan olish mumkin

Ishsizlar uchun mikrokreditlarning asosiy xatarlari va cheklovlari

Rasmiy ishga joylashmasdan mikroqarz olishda qarz oluvchilar bir nechta muhim xavflarga duch kelishadi. Bunday mahsulotlar bo‘yicha foiz stavkalari garov ta’minoti mavjud bo‘lmaganda yillik 49% ga yetadi, bu esa ishlaydigan fuqarolar uchun standart bank takliflaridan 1,5-2 baravar yuqori.

Garovli kreditlarni rasmiylashtirishda mol-mulkni yo‘qotishning haqiqiy xavfi mavjud – banklar to‘lovlar kechiktirilganidan 90 kun o‘tgach, garovni amalga oshirish tartibini boshlashga haqli. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, ishsiz qarz oluvchilarning taxminan 15 foizi birinchi yarim yillikda to‘lov muammolariga duch kelmoqda.

Ushbu toifadagi qarz oluvchilar uchun mikroqarzlarning maksimal miqdori odatda kafillar mavjud bo‘lgan taqdirda ham 50 mln so‘m bilan cheklanadi. 30% hollarda banklar qo‘shimcha ravishda kredit sug‘urtasini talab qiladi, bu esa kreditning umumiy qiymatini 5-7% ga oshiradi.

Ishsiz fuqarolarni kreditlashning muqobil variantlari

Rasmiy ishga ega bo‘lmagan, ammo moliyalashtirishga muhtoj bo‘lganlar uchun muqobil yechimlar mavjud. O‘zini o‘zi band qilgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tish yillik 24 foizdan boshlab pasaytirilgan stavkalar bilan maxsus kredit dasturlariga kirish imkonini beradi. «Mikrokreditbank» bandlik markazlarida ro‘yxatdan o‘tgan fuqarolar uchun 22% lik ijtimoiy kreditlarni taklif etadi.

Mikro moliya

2025-yilda ishsizlarni kreditlashdagi yangiliklar

Yil boshidan buyon barcha onlayn kreditlar faqat biometrik identifikatsiya bilan rasmiylashtirilmoqda. Yangi tizim shaxsni tasdiqlash vaqtini 5 daqiqagacha qisqartirish imkonini beradi, biroq yagona biometrik ma’lumotlar bazasida oldindan ro‘yxatdan o‘tishni talab qiladi.

Banklar garov mahsulotlari qatorini sezilarli darajada kengaytirdilar – endi ular nafaqat ko‘chmas mulk va avtomobillarni, balki qishloq xo‘jaligi texnikasi, asbob-uskunalar va ba’zi hollarda hatto kelajakdagi hosilni ham garovga oladilar. Bunday dasturlar uchun limitlar 2024-yilga nisbatan 25% ga oshdi.

SQB Mobile, Hamkor Mobile va Uzumbank mobil ilovalari 15 million so‘mgacha mikroqarzlarni to‘liq masofaviy rasmiylashtirishni taklif etadi. Tezkor baholash texnologiyasi 20 dan ortiq parametrlarni, jumladan internet-bankingdagi faollik va kommunal to‘lovlar tarixini tahlil qiladi.

Mikroqarz tanlashda shartnoma shartlarini, ayniqsa kechiktirilgan jarimalar va yashirin komissiyalar haqidagi bandlarni diqqat bilan o‘rganib chiqish lozim. 2025-yilda barcha banklar shartnomaning dastlabki bo‘limlarida kreditning to‘liq qiymatini ko‘rsatishlari shart – bu ko‘rsatkich ortiqcha to‘lovni real baholashga yordam beradi.

Bank mahsulotlariga muqobil kredit kooperativlari va o‘zaro yordam dasturlari bo‘lishi mumkin, bu yerda stavkalar odatda yillik 15-18% dan oshmaydi. Biroq, bunday variantlar kirish to‘lovlarini talab qiladi va ko‘pincha mablag‘lardan foydalanish muddatlari bo‘yicha cheklovlarga ega.

Pensionerlarni kreditlashning umumiy shartlari

O‘zbekiston kredit bozori pensionerlarga mikrozayomlar berishni qonun darajasida taqiqlamaydi. Biroq, har 10 bankdan 9 tasi ushbu toifadagi qarz oluvchilarga qo‘shimcha talablar qo‘yadi. Asosiy sabab – 60 yoshdan keyin mablag‘larni qaytarib olmaslik xavfining ortishi.

Qonunchilik bazasi

• O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida qarz oluvchilar uchun yosh cheklovlari mavjud emas
• «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonun barcha layoqatli fuqarolarga kredit berishga ruxsat beradi
• O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki banklarga pensionerlarning to‘lov qobiliyatini baholashda alohida yondashuvni tavsiya etadi

Banklarning asosiy talablari

Kredit tarixi

Banklar qarz oluvchilarni Milliy kredit tarixi byurosi orqali tekshiradi. Muhim:

• Oxirgi 2 yil ichida 30 kundan ortiq kechikish yo‘q
• Oxirgi oyda ko‘pi bilan 3 ta kredit so‘rovi
• Umumiy kredit yuki daromadning 50% idan oshmasligi kerak

O‘zbekistonda pensionerlar uchun kredit mahsulotlari: turlari, shartlari va foydali takliflari

Pensionerlar uchun kredit va qarz turlari: qiyosiy sharh

O‘zbekiston moliya tashkilotlari pensionerlarga kredit mahsulotlarining uchta asosiy turini taklif etadi. Har bir variant o‘ziga xos to‘lov shartlari, qarz oluvchiga qo‘yiladigan talablar va foiz stavkalariga ega. Barcha mavjud kreditlash dasturlarini batafsil ko‘rib chiqamiz.

Pensionerlar uchun mikroqarzlar: o‘rtacha foizli tez pul topish

Mikroqarzlar nisbatan kichik miqdordagi mablag‘ga zudlik bilan muhtoj bo‘lgan pensionerlar uchun maqbuldir. Misol uchun, toshkentlik 45 yoshli Aziza tishlarini davolatish uchun Hamkor bankidan 35 mln so‘m olgan. 2 yillik muddat va 26% stavkada uning oylik to‘lovi 1,8 mln so‘mni tashkil etadi.

Pensionerlar uchun iste’mol kreditlari: uzoq muddatli yirik summalar

O‘zbekistonda ko‘chmas mulk garovi krediti 2025: to‘liq qo‘llanma

Ko‘chmas mulk garovi krediti mohiyati va uning 2025-yildagi o‘rni

Ko‘chmas mulk garovi krediti – bu kvartiralar, uylar, yer uchastkalari yoki tijorat ko‘chmas mulklari egalariga o‘z mulklarini sotmasdan bank yoki mikromoliya tashkilotidan pul mablag‘larini olish imkonini beruvchi maxsus moliyaviy mahsulotdir. Ko‘chmas mulk kredit bo‘yicha ta’minot vazifasini bajaradi, bu esa kreditor uchun xatarlarni sezilarli darajada kamaytiradi va qarz oluvchi uchun yanada qulay shart-sharoitlarni ochadi.

2025-yilda ushbu vositaning mashhurligi, ayniqsa, biznes uchun aylanma mablag‘larga muhtoj bo‘lgan tadbirkorlar va yirik xaridlar, ta’lim yoki davolanish uchun mablag‘ talab qiladigan jismoniy shaxslar orasida o‘sishda davom etadi. O‘zbekistonda ko‘chmas mulk garovi asosida kreditlash bozori sezilarli o‘zgarishlarga duch keldi: raqamlashtirish tufayli tartib-qoidalar soddalashdi, turli moliya institutlaridan takliflar ko‘paydi va davlat tashabbuslari bunday kreditlarni aholi uchun yanada qulayroq qildi.

Garovga olinadigan ko‘chmas mulk turlari va baholash xususiyatlari

O‘zbekiston banklari va XMIlari garovga har xil turdagi ko‘chmas mulkni qabul qiladi, ularning har biri o‘ziga xos baholash xususiyatlari va talablariga ega. Yuqori likvidlilik va barqaror bozor qiymati tufayli turar-joy binolari – kvartiralar va xususiy uylar eng ko‘p talab qilinadi. Yer uchastkalari, ayniqsa istiqbolli hududlarda joylashgan yoki tijorat maqsadlarida foydalanishga mo‘ljallangan yer uchastkalari ham garov sifatida talabga ega. Tijorat ko‘chmas mulki – ofis binolari, omborlar, ishlab chiqarish binolari va savdo maydonlari biznes egalariga o‘z biznesini rivojlantirish uchun katta miqdordagi mablag‘larni olish imkonini beradi.

Garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulkka qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat: yuridik jihatdan sof bo‘lishi, ya’ni yuklamalar, xatlashlar, sud nizolari va boshqa huquqiy muammolar bo‘lmasligi kerak. Mulkning holati uning qiymatini baholashda muhim rol o‘ynaydi – banklar yaxshi texnik holatdagi, kapital ta’mirlashni talab qilmaydigan obyektlarni afzal ko‘radilar. Joylashuv ko‘chmas mulkning likvidligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi – yaxshi infratuzilma va transport qulayligiga ega rivojlangan hududlardagi obyektlar yuqori baholanadi.

Ko‘chmas mulkni baholash jarayoni odatda bank tomonidan akkreditatsiyadan o‘tgan mustaqil baholovchilar yoki moliya tashkilotining o‘z mutaxassislari tomonidan amalga oshiriladi. Baholash obyektning murakkabligi va mutaxassislarning bandligiga qarab 1 kundan 3 ish kunigacha davom etadi. Baholashning yakuniy summasi tumandagi o‘xshash obyektlarning bozor qiymatiga, ko‘chmas mulkning likvidligiga, uning texnik holatiga va hududni rivojlantirish istiqbollariga bog‘liq. Banklar odatda ko‘chmas mulk bahosining 60-80 foizigacha kredit beradilar, bu esa ularni bozorda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlardan himoya qiladi.

Ko‘chmas mulk garovi asosida kredit olishning bosqichma-bosqich algoritmi

1-qadam: Kreditorni tanlash – birinchi va eng muhim bosqichlardan biri. Banklar va mikromoliya tashkilotlari takliflarini sinchkovlik bilan taqqoslash eng maqbul shartlarni topish imkonini beradi. O‘zbekiston Markaziy bankining amaldagi litsenziyasiga ega bo‘lgan tekshirilgan tashkilotlarga alohida e’tibor qaratish lozim, bu ularning faoliyati ishonchliligi va qonuniyligini kafolatlaydi.
2-qadam: Hujjatlarni oldindan hisoblash va to‘plash diqqat va puxta tayyorgarlikni talab qiladi. Qarz oluvchi va ko‘chmas mulk egasining pasporti, mulkka bo‘lgan huquqni belgilovchi hujjatlar (oldi-sotdi, hadya shartnomasi, meros to‘g‘risidagi guvohnoma), kadastr pasporti, YERRdan yuklamalar yo‘qligi to‘g‘risidagi ko‘chirma, jismoniy shaxslar uchun daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar yoki biznes uchun moliyaviy hisobotlarni o‘z ichiga olgan to‘liq hujjatlar to‘plamini yig‘ish kerak.

3-qadam: Ariza topshirish banklarning rasmiy veb-saytlari, my.gov.uz davlat xizmatlari portali orqali onlayn yoki moliya tashkilotlari bo‘limlarida oflayn tarzda amalga oshirilishi mumkin. Onlayn arizalar tezroq ko‘rib chiqiladi – odatda 1-2 ish kuni ichida, oflayn arizalarni ko‘rib chiqish esa 5 ish kunigacha davom etishi mumkin.

4-qadam: Garovni baholash va hujjatlarni tekshirish ariza oldindan ma’qullangandan so‘ng amalga oshiriladi. Bank ko‘chmas mulkni tekshirish uchun mustaqil baholovchini tayinlaydi yoki o‘z mutaxassisini yuboradi. Baholash narxi obyektning turi va murakkabligiga qarab 100 ming so‘mdan 500 ming so‘mgacha bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, bankning xavfsizlik xizmati taqdim etilgan hujjatlarning haqiqiyligi va huquqiy xavf-xatarlarning yo‘qligini tekshiradi.

5-qadam: Shartnomani tasdiqlash va imzolash – pulni olishdan oldingi yakuniy bosqich. Baholash va hujjatlarni tekshirishning ijobiy natijalaridan so‘ng bank kreditlashning yakuniy shartlarini tasdiqlaydi va shartnoma tayyorlaydi. Imzolashdan oldin shartnomaning barcha shartlarini diqqat bilan o‘rganish juda muhim – foiz stavkasi, to‘lov jadvali, kechiktirganlik uchun jarima sanksiyalari va muddatidan oldin to‘lash shartlariga alohida e’tibor qaratish lozim.

6-qadam: Pulni olish kredit shartnomasi va garov shartnomasi imzolangandan hamda garov tegishli davlat organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng amalga oshiriladi. Mablag‘lar qarz oluvchining bank kartasiga, uning hisob raqamiga o‘tkazilishi yoki moliya tashkilotining siyosati va kredit miqdoriga qarab bank kassasi orqali naqd pul shaklida berilishi mumkin.

O‘zbekistonning yetakchi banklarida kreditlash shartlari (2025-y.)

O‘zbekistonda ko‘chmas mulk garoviga beriladigan kreditlar bo‘yicha foiz stavkalari milliy valyutada yillik 17 foizdan 32 foizgacha o‘zgarib turadi. Muayyan stavka bir necha omillarga bog‘liq: kredit miqdori (yirik qarzlar odatda pastroq stavkalarga ega), kreditlash muddati (uzoq muddatli kreditlar yuqori stavkalarga ega bo‘lishi mumkin), ko‘chmas mulk turi (tijorat ko‘chmas mulki ko‘pincha turar-joyga qaraganda yuqori stavkalarga ega) va qarz oluvchining kredit tarixi (benuqson kredit tarixi minimal stavkalarga da’vo qilish imkonini beradi).

Sifatli likvidli ko‘chmas mulk uchun kredit summalari 1-2 milliard so‘mgacha yetishi mumkin, minimal limitlar esa odatda 50-100 million so‘mdan boshlanadi. Bunday kreditlarni qaytarish muddatlari bozordagi eng uzoq muddatlardan biri hisoblanadi – 15-20 yilgacha, bu esa qarz oluvchilarga o‘rtacha oylik to‘lovlarga umid qilish imkonini beradi.

2025-yilning eng jozibador dasturlari orasida birinchi navbatda yosh oilalar va yangi qurilgan uylardan uy-joy sotib olish uchun mo‘ljallangan yillik 6 foizdan boshlanadigan InfinBANKning «Ipoteka-2025» dasturi ajralib turadi. Moliya vazirligi ko‘magidagi davlat dasturlari tijorat ko‘chmas mulki garovi ostida moliyalashtirishga muhtoj bo‘lgan kichik va o‘rta biznes uchun 16,5-17,5 foiz oralig‘idagi stavkalarni taklif etadi. Xalq banki va Kapitalbank mos ravishda investitsiya ko‘chmas mulki uchun arizalarni tez ko‘rib chiqadigan standart dasturlar va ixtisoslashtirilgan mahsulotlarni taklif etadi.

Garov krediti olishda to‘lov qobiliyatini baholash va kredit tarixi

Zamonaviy O‘zbekiston banklari qarz oluvchilarning to‘lov qobiliyatini baholashda rasmiy daromadlarni an’anaviy tahlil qilishdan tashqari yangi yondashuvlarni qo‘llamoqdalar. Moliyaviy muassasalar endi nafaqat potensial mijozning shaxsiy daromadini, balki butun oilaning, shu jumladan er yoki xotinning, shuningdek, kafillarning umumiy daromadini ham hisobga oladi. Bunday kompleks yondashuv qarz oluvchining real moliyaviy imkoniyatlarini yanada xolisona baholash va kredit mablag‘larini qaytarmaslik xatarlarini kamaytirish imkonini beradi.

O‘zini o‘zi band qilgan fuqarolar va rasmiy tasdiqlangan daromadi bo‘lmagan shaxslar uchun banklar moliyaviy ishonchlilikni baholashning muqobil usullarini ishlab chiqdi. Kredit tashkilotlari so‘nggi 6-12 oy ichida bank kartalari bo‘yicha aylanmalarni, kommunal to‘lovlar tarixini va aliment to‘lovlarining muntazamligini sinchkovlik bilan tahlil qilmoqda. Ushbu ma’lumotlar an’anaviy daromad ma’lumotnomalari bo‘lmagan taqdirda ham qarz oluvchining moliyaviy intizomi to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilishga yordam beradi.

Kredit tarixi ko‘chmas mulk garovi asosida kredit olish uchun arizani ma’qullashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonning har bir fuqarosi kredit tarixini bir yilda bir marta my.gov.uz davlat xizmatlari portali orqali bepul tekshirishi mumkin. Kredit hisobotining muntazam monitoringi bankning qaroriga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan xato va noaniqliklarni o‘z vaqtida aniqlash imkonini beradi. Kredit tarixini yaxshilash izchil ishlarni talab qiladi: barcha mavjud majburiyatlarni o‘z vaqtida to‘lash, to‘lovlarni kechiktirmaslik va kredit yukining oqilona darajasini saqlab qolish.

Ko‘chmas mulk garovi va xavfsizlik choralari orqali kredit olish xavfi

Ko‘chmas mulk garovi ostida kreditni rasmiylashtirishda asosiy xavf – qarzni uzoq vaqt to‘lamagan taqdirda garovga qo‘yilgan mulkni yo‘qotish ehtimoli. Agar qarz oluvchi to‘lovlar jadvalini muntazam ravishda buzsa va kredit shartnomasi bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarmasa, banklar undiruvni garov narsasiga qaratishga qonuniy haqli. Garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulkni sotish jarayoni odatda bir necha oy davom etadi va sud instansiyalari orqali amalga oshiriladi.

Yashirin komissiyalar va qo‘shimcha to‘lovlar kreditning umumiy qiymatini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Sug‘urta badallari, ko‘chmas mulkni mustaqil baholash uchun to‘lov, hisob yuritish uchun komissiya – bu xarajatlarning barchasi ko‘pincha kreditlash shartlari bilan dastlabki tanishishda e’lon qilinmaydi. Shartnomani imzolashdan oldin, barcha tegishli xarajatlarni o‘z ichiga olgan va ortiqcha to‘lov haqida haqiqiy tasavvur beradigan kreditning to‘liq qiymatini (PSK) aniqlashtirish shart.

Kredit shartnomasini diqqat bilan o‘rganish kelajakda yoqimsiz kutilmagan hodisalardan qochishga yordam beradi. To‘lovlarni kechiktirganlik uchun jarima sanksiyalari, kreditni muddatidan oldin qaytarish shartlari va foiz stavkasini o‘zgartirish tartibi to‘g‘risidagi bo‘limlarga alohida e’tibor qaratish lozim. Ba’zi banklar kreditni muddatidan oldin to‘lash uchun qo‘shimcha to‘lovlar joriy etadi yoki kredit berishning dastlabki oylarida bunday imkoniyatni cheklaydi.

Har qanday moliyaviy xizmatlarni olishda firibgarlik xavfi dolzarbligicha qolmoqda. Faqat litsenziyaga ega banklar va mikromoliya tashkilotlari bilan ishlang, O‘zbekiston Markaziy bankining amaldagi litsenziyasi mavjudligini tekshiring. Zarurat bo‘lmasa, hech qachon hujjatlarning asl nusxalarini uchinchi shaxslarga bermang va hujjatlarni taqdim etish zarur bo‘lganda, ulardan foydalanish maqsadi to‘g‘risida belgi qo‘ying.

Ko‘chmas mulk garovi o‘rniga muqobil kredit variantlari

Mikroqarzlar va iste’mol kreditlari o‘z ko‘chmas mulklarini xavf ostiga qo‘yishga tayyor bo‘lmaganlar uchun maqbul muqobil hisoblanadi. Ushbu moliyaviy mahsulotlar kamroq – odatda 100 million so‘mgacha mablag‘ olish uchun mo‘ljallangan, biroq rasmiylashtirish muddati sezilarli darajada tezroq, ya’ni 1 dan 3 ish kunigacha bo‘lishi bilan ajralib turadi. Bunday qarorlarning asosiy kamchiligi foiz stavkalarining yuqoriligi, ya’ni yillik 36-42 foizni tashkil etishi va aksariyat hollarda garov ta’minoti talab etilmasligidir.

Yangi ko‘chmas mulk sotib olish uchun ipoteka krediti, agar asosiy maqsad pul olish emas, balki uy-joy sotib olish bo‘lsa, optimal yechim bo‘lishi mumkin. O‘zbekistondagi zamonaviy ipoteka dasturlari 20 yilgacha bo‘lgan muddatga yillik 14 foizdan 22 foizgacha bo‘lgan stavkalarni taklif qiladi, bunda sotib olingan ko‘chmas mulk avtomatik ravishda kredit garoviga aylanadi. Bunday yondashuv uy-joy masalasini mavjud ko‘chmas mulkni garovga qo‘ymasdan hal qilish imkonini beradi.

Uy-joy ijarasi va ko‘chmas mulkni kreditga sotib olishni moliyaviy taqqoslash hozirgi bozor sharoitida oqilona qaror qabul qilishga yordam beradi. Uzoq muddatli istiqbolda uy-joyni sotib olish odatda ijaraga olishdan ko‘ra foydaliroq bo‘ladi, ayniqsa O‘zbekistonda ko‘chmas mulk narxlarining har yili 15-25 foizga oshishini hisobga olsak. Biroq, ijara katta moslashuvchanlik va harakatchanlikni ta’minlaydi, boshlang‘ich to‘lovni talab qilmaydi va sezilarli moliyaviy resurslarni bog‘lamaydi.