1. Ishsizlarga mikrokredit olish uchun qonuniy asoslar

O‘zbekistonning zamonaviy kredit qonunchiligi rasmiy bandlik bo‘lmagan taqdirda ham qarz olish imkonini beradi. 2023-2025-yillardagi asosiy o‘zgarishlar ushbu toifadagi qarz oluvchilar uchun imkoniyatlarni sezilarli darajada kengaytirdi:

• Muqobil skoring – banklar oxirgi 12 oydagi xarajatlar va to‘lovlarni (kommunal xizmatlar, mobil aloqa, bank o‘tkazmalari) tahlil qiladi. Barqaror to‘lov tarixi bilan tasdiqlash imkoniyati 40-60% ga oshadi.
• O‘zini o‘zi band qilgan shaxs maqomi – yakka tartibdagi tadbirkor yoki o‘zini o‘zi band qilgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tish yillik 24% dan yuqori foiz stavkalari bilan maxsus kredit dasturlarida ishtirok etish huquqini avtomatik ravishda beradi.
• Moslashuvchan baholash shartlari – 2024-yildan boshlab banklar qarz oluvchining mol-mulki, ma’lumoti va hatto boshqa moliya muassasalaridagi kredit tarixini ham hisobga olishi mumkin.

2. Mikroqarz olishning asosiy usullari

3. 2025-yilda ishsizlar uchun Top 5 bank

«Turon bank» ATB

2025-yilda mikroqarz tanlashda ishsizlar shartnoma shartlarini, ayniqsa yashirin komissiyalar va kechiktirilgan to‘lovlar uchun jarimalarni diqqat bilan o‘rganib chiqishlari lozim. Eng maqbul variant – to‘lov qobiliyatingizni sinab ko‘rish uchun qisqa muddatga kichik mablag‘lardan (2-3 million so‘m) boshlashdir.

O‘zbekistonda ishsizlar uchun mikroqarzlar: olish shartlari va 2025-yilning eng yaxshi takliflari

Joriy kredit shartlari va mikroqarzlar bo‘yicha bank takliflari

O‘zbekiston moliya muassasalari 2025-yilda ishsizlar uchun mahsulotlar qatorini sezilarli darajada kengaytirdi. Mikroqarzning asosiy parametrlari:

• Kreditlash summalari – 2 mln so‘mdan (tezkor onlayn kreditlar) 100 mln so‘mgacha (ko‘chmas mulk garovi ostida). Ta’minotsiz mikroqarzning o‘rtacha miqdori 5-15 million so‘mni tashkil etadi.
• Qaytarish muddatlari – 3 oydan (tezkor kreditlar) 5 yilgacha (ishsizlar uchun ipoteka dasturlari). Mashhur variant – 12-24 oylik qarzlar.
• Foiz stavkalari yillik 22 foizdan (garov evaziga) 49 foizgacha (bir zumda onlayn kreditlar) o‘zgaradi. Bozor bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich garovsiz mahsulotlar uchun 30-35% ni tashkil etadi.

Qarz oluvchilarga qo‘yiladigan talablar va mikrokreditlarni tasdiqlash shartlari

Soddalashtirilgan kreditlash sxemalariga qaramay, O‘zbekiston banklari barcha toifadagi qarz oluvchilar uchun asosiy mezonlarni belgilaydi:

• Fuqarolik va yosh – faqat 18 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan O‘zbekiston fuqarolari (ba’zi banklarda yuqori chegara 65 yoshgacha ko‘tarilgan). Chet elliklar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga mikroqarzlar berilmaydi.
• Moliyaviy tarix – muqobil skoring uchun kamida 12 oylik faol to‘lovlar (kommunal xizmatlar, mobil aloqa, bank o‘tkazmalari) talab qilinadi. Salbiy kredit tarixi mavjud bo‘lsa, ma’qullanish ehtimoli 40-60 foizga kamayadi.
• Texnik talablar – onlayn kreditlar faqat banklarning mobil ilovalarida ro‘yxatdan o‘tgan mijozlarga taqdim etiladi. SMS yoki biometrik tizim orqali tasdiqlash majburiydir.

Qo‘shimcha imkoniyatlar va maxsus dasturlar

2025-yilda ishsizlar bir nechta maxsus takliflardan foydalanishi mumkin:

• Ijtimoiy kreditlar – yillik 22 foizlik qat’iy stavkada davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash dasturlari. Maksimal summa – 2 yilga 10 million so‘m.
• Mavsumiy aksiyalar – ko‘plab banklar yilning ma’lum davrlarida (odatda yanvar-fevral va sentyabr-oktyabr oylarida) stavkalarni 3-5% ga pasaytiradi.
• Kredit ta’tillari – murakkab moliyaviy holat tasdiqlanganda to‘lovlarni 1-3 oyga kechiktirish imkoniyati.

2025-yilda mikroqarz tanlashda turli banklarning shartlarini sinchkovlik bilan taqqoslash, yashirin komissiyalar va muddatidan oldin to‘lash uchun jarimalarga alohida e’tibor qaratish lozim. Eng maqbul strategiya – o‘z to‘lov qobiliyatingizni jiddiy xavf-xatarsiz sinab ko‘rish uchun qisqa muddatga kichik miqdorlardan (3-5 million so‘m) boshlashdir.

2025-yilda ishsizlar uchun mikroqarzlar: rasmiy daromadsiz pulni qayerdan olish mumkin

Ishsizlar uchun mikrokreditlarning asosiy xatarlari va cheklovlari

Rasmiy ishga joylashmasdan mikroqarz olishda qarz oluvchilar bir nechta muhim xavflarga duch kelishadi. Bunday mahsulotlar bo‘yicha foiz stavkalari garov ta’minoti mavjud bo‘lmaganda yillik 49% ga yetadi, bu esa ishlaydigan fuqarolar uchun standart bank takliflaridan 1,5-2 baravar yuqori.

Garovli kreditlarni rasmiylashtirishda mol-mulkni yo‘qotishning haqiqiy xavfi mavjud – banklar to‘lovlar kechiktirilganidan 90 kun o‘tgach, garovni amalga oshirish tartibini boshlashga haqli. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, ishsiz qarz oluvchilarning taxminan 15 foizi birinchi yarim yillikda to‘lov muammolariga duch kelmoqda.

Ushbu toifadagi qarz oluvchilar uchun mikroqarzlarning maksimal miqdori odatda kafillar mavjud bo‘lgan taqdirda ham 50 mln so‘m bilan cheklanadi. 30% hollarda banklar qo‘shimcha ravishda kredit sug‘urtasini talab qiladi, bu esa kreditning umumiy qiymatini 5-7% ga oshiradi.

Ishsiz fuqarolarni kreditlashning muqobil variantlari

Rasmiy ishga ega bo‘lmagan, ammo moliyalashtirishga muhtoj bo‘lganlar uchun muqobil yechimlar mavjud. O‘zini o‘zi band qilgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tish yillik 24 foizdan boshlab pasaytirilgan stavkalar bilan maxsus kredit dasturlariga kirish imkonini beradi. «Mikrokreditbank» bandlik markazlarida ro‘yxatdan o‘tgan fuqarolar uchun 22% lik ijtimoiy kreditlarni taklif etadi.

Mikro moliya

2025-yilda ishsizlarni kreditlashdagi yangiliklar

Yil boshidan buyon barcha onlayn kreditlar faqat biometrik identifikatsiya bilan rasmiylashtirilmoqda. Yangi tizim shaxsni tasdiqlash vaqtini 5 daqiqagacha qisqartirish imkonini beradi, biroq yagona biometrik ma’lumotlar bazasida oldindan ro‘yxatdan o‘tishni talab qiladi.

Banklar garov mahsulotlari qatorini sezilarli darajada kengaytirdilar – endi ular nafaqat ko‘chmas mulk va avtomobillarni, balki qishloq xo‘jaligi texnikasi, asbob-uskunalar va ba’zi hollarda hatto kelajakdagi hosilni ham garovga oladilar. Bunday dasturlar uchun limitlar 2024-yilga nisbatan 25% ga oshdi.

SQB Mobile, Hamkor Mobile va Uzumbank mobil ilovalari 15 million so‘mgacha mikroqarzlarni to‘liq masofaviy rasmiylashtirishni taklif etadi. Tezkor baholash texnologiyasi 20 dan ortiq parametrlarni, jumladan internet-bankingdagi faollik va kommunal to‘lovlar tarixini tahlil qiladi.

Mikroqarz tanlashda shartnoma shartlarini, ayniqsa kechiktirilgan jarimalar va yashirin komissiyalar haqidagi bandlarni diqqat bilan o‘rganib chiqish lozim. 2025-yilda barcha banklar shartnomaning dastlabki bo‘limlarida kreditning to‘liq qiymatini ko‘rsatishlari shart – bu ko‘rsatkich ortiqcha to‘lovni real baholashga yordam beradi.

Bank mahsulotlariga muqobil kredit kooperativlari va o‘zaro yordam dasturlari bo‘lishi mumkin, bu yerda stavkalar odatda yillik 15-18% dan oshmaydi. Biroq, bunday variantlar kirish to‘lovlarini talab qiladi va ko‘pincha mablag‘lardan foydalanish muddatlari bo‘yicha cheklovlarga ega.

O‘zbekistonda favqulodda vaziyatda kartaga qanday qilib tezda pul olish mumkin

1. O‘zbekistondagi bank kartalarining joriy holati

Tinchlik xaritalari ishlamayapti

2022-yil sentyabr oyidan boshlab Rossiyaning MIR kartalariga O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatish to‘xtatildi. Xalqaro sanksiyalar operatsiyalarning to‘liq bloklanishiga olib keldi. To‘lovga uringaningizda, terminallar va bankomatlar xatolik xabarlarini chiqaradi. Hatto ilgari ushbu kartalarni qabul qilgan mehmonxonalar va yirik savdo markazlari ham endi xizmat ko‘rsatishdan bosh tortmoqda.

Muqobil kartalar

Visa va Mastercard xalqaro to‘lov tizimlari cheklovlarsiz ishlaydi. Mahalliy UZCARD va HUMO kartalari yirik supermarketlardan tortib kichik do‘konlargacha qabul qilinadi. Norezidentlar uchun UZCARD-MIR va HUMO-MIR kobeyjing kartalari mavjud, biroq ularni rasmiylashtirish vaqt talab qiladi: mamlakatda 10-14 kun bo‘lish, xorijga chiqish pasporti va vaqtinchalik ro‘yxatdan o‘tish.

Sayyohlarga tavsiyalar

Favqulodda vaziyatlarda naqd pul ishlatish ishonchliroq. Rossiya rublini rasmiy ayirboshlash shoxobchalarida bir rubl uchun taxminan 160-165 so‘mdan ayirboshlash mumkin. Qozog‘iston, Qirg‘iziston yoki Armaniston banklarida ochilgan Visa va Mastercard kartalari ham barqaror ishlaydi. Ko‘plab sayyohlar O‘zbekiston banklarida hisob raqamlarini ochishni afzal ko‘rishadi – bu 3-4 kun davom etadi, ammo butun tashrif davomida muammoni hal qiladi.

2. Kartaga pul olishning shoshilinch usullari

Avosend – Markaziy Osiyo mamlakatlariga pul o‘tkazmalari uchun ixtisoslashgan xizmat. U murakkab xalqaro tarjima jarayonini oddiy uch bosqichli jarayonga aylantirdi:

• Tezlik: aksariyat tarjimalar bir necha soniya, kamdan-kam hollarda ish vaqtida 2-4 soatgacha davom etadi
• Moslashuvchanlik: qabul qiluvchi mablag‘larni AQSH dollarida yoki o‘zbek so‘mida Uzcard, HUMO, MIR yoki UnionPay kartalariga olishni tanlashi mumkin
• Past komissiya: 2025-yil avgust oyining oxirigacha har qanday summa uchun komissiya 0 rublni tashkil etadi

An’anaviy SWIFT-o‘tkazmalar yuqori komissiyalar (summaning 3-5%) va uzoq muddatli ishlov berish – 3 dan 7 bank kunigacha bo‘lgan muddat tufayli o‘z dolzarbligini yo‘qotmoqda. Zudlik bilan pul kerak bo‘lganda bunday tezlikka yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.

Bank ilovalari favqulodda vaziyatlarda haqiqiy najot bo‘ldi. Anorbank ilovada to‘g‘ridan-to‘g‘ri rasmiylashtirish orqali 100 million so‘mgacha mikroqarzlarni taklif etadi. Butun jarayon ko‘pi bilan 10 daqiqa davom etadi – arizani to‘ldirishdan boshlab pul kartangizga kelib tushgunga qadar.

Foiz stavkalari kredit tarixi va summasiga qarab yillik 27 foizdan 43 foizgacha o‘zgarib turadi. Qaytarishning maksimal muddati 36 oyga yetadi. Asosiy talab – ijobiy kredit tarixi va tasdiqlangan rasmiy daromad.

Click.uz xizmati kartalar va pul o‘tkazmalarini boshqarish imkonini beradi, biroq xavfsizlik choralariga qat’iy rioya qilishni talab etadi. Hech qachon SMS kodlarini uchinchi shaxslarga ulashmang, hatto ular o‘zlarini mijozlarga yordam xizmati xodimlari deb tanishtirsa ham. O‘zbekistonda har oyda bunday sxemalar orqali bank kartalari bilan bog‘liq 500 dan ortiq firibgarlik holatlari qayd etiladi.

3. Ekspress kreditlar va mikroqarzlar

Shoshilinch mikroqarzlar

Anorbank noyob shart bilan 100 million so‘mgacha mablag‘ ajratadi – to‘langan foizlar o‘z vaqtida qaytarilganda 10% gacha keshbek beriladi. Rasmiylashtirish uchun rasmiy daromad va ijobiy kredit tarixi talab qilinadi. Bank arizalarni kun davomida 15 daqiqa ichida ko‘rib chiqadi.

Universalbank o‘zini o‘zi band qilgan fuqarolar uchun maxsus «Mikrokredit – 300» mahsulotini ishlab chiqdi. Summa soddalashtirilgan rasmiylashtirish bilan 60 oygacha bo‘lgan muddatga 300 million so‘mga yetadi. daromad to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar o‘rniga bank so‘nggi 6 oydagi hisobvaraqlar bo‘yicha aylanmalarni tahlil qiladi.

Kredit skoringi

Qarz oluvchining to‘lov qobiliyatini baholash tizimi 500 ballgacha bo‘lgan shkala bo‘yicha ishlaydi. Yakuniy ballga uchta asosiy omil ta’sir qiladi:

• Avvalgi qarzlar bo‘yicha kechikishlarning yo‘qligi – bahoning 40%
• Qarz yuki – aktiv kreditlarning daromadga nisbati 50% dan oshmasligi kerak
• Kredit so‘rovlari chastotasi – har bir so‘rov umumiy ballni 5-10 ballga kamaytiradi

350 balldan yuqori baholangan qarz oluvchilar 95 foiz holatda ma’qullanadi va pasaytirilgan foiz stavkalariga da’vo qiladi.

Muqobil skoring

Rasmiy daromadga ega bo‘lmagan shaxslar uchun banklar kengaytirilgan tahlildan foydalanadilar. So‘nggi 12 oydagi karta tranzaksiyalari hisobga olinadi – muntazam tushumlar norasmiy daromad hisoblanadi. Majburiy ijro byurosi ma’lumotlari (alimentlar, jarimalar) va kommunal to‘lovlar tarixi ham qarorga ta’sir qiladi. Hatto elektr yoki gaz uchun bir marta kechikish ham ma’qullanish ehtimolini 20 foizga kamaytirishi mumkin.

Moliyaviy favqulodda vaziyat – bu stress, ammo tayyorgarlik va mavjud variantlarni bilish muammoni minimal yo‘qotishlar bilan hal qilishga yordam beradi. Aynan sizning sharoitingizga mos keladigan usulni tanlang va har doim operatsiyani tasdiqlashdan oldin shartlarni o‘qing.

Yordamchi moliyaviy vositalar va xavfsiz pul operatsiyalari

Keshbek xizmatlari sarflangan mablag‘larning bir qismini qaytarishning mashhur usuliga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining Soliq.uz ilovasi chakana savdo do‘konlari va umumiy ovqatlanish shoxobchalaridagi xaridlarning 1 foizini qaytarish imkonini beradi. Mablag‘lar har bir kalendar oyining oxirida foydalanuvchi balansiga o‘tkaziladi, shundan so‘ng ularni bank kartasiga o‘tkazish yoki kelgusi to‘lovlar uchun ishlatish mumkin. Xizmatning cheklovlarini hisobga olish muhim: 10 kundan oshgan cheklarga keshbek hisoblanmaydi, cheklarning skanerlangan nusxalari qabul qilinmaydi, avtomobillar, chiptalar va kommunal xizmatlarni sotib olish dasturidan chiqarib tashlanadi.

Muddatli qarz olishda kredit tarixi muhim rol o‘ynaydi. Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali my.gov.uz orqali har bir fuqaro kredit tarixini kalendar yili davomida bir marotaba bepul so‘rashi mumkin. Ushbu ma’lumotlar banklar va mikromoliya tashkilotlarida arizalarni ma’qullashga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Moliyaviy ekspertlar skoring balini yaxshilash uchun mavjud qarzlarni o‘z vaqtida to‘lashni va oylik daromadning 50 foizidan ortiq bo‘lgan ortiqcha kredit yukidan qochishni tavsiya qiladilar.

Moliyaviy operatsiyalar xavfsizligi va firibgarlardan himoya

Firibgarlardan himoyalanish doimiy hushyorlikni va asosiy xavfsizlik qoidalariga rioya qilishni talab qiladi. Hech qachon SMS xabarlardagi kodlar, bank kartalarining PIN kodlari yoki shaxsiy ma’lumotlarni uchinchi shaxslarga bermang, hatto ular o‘zlarini bank xodimlari deb tanishtirsa ham. Turli registrlardagi harflar, raqamlar va maxsus belgilarni o‘z ichiga olgan kamida 10 ta belgidan iborat murakkab parollardan foydalaning. Parollarni har 3-4 oyda muntazam ravishda o‘zgartirish moliyaviy hisob raqamlaringizga ruxsatsiz kirish xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.

Ikki bosqichli tekshiruvni ulash bank ilovalari va onlayn kabinetlaringizga qo‘shimcha himoya darajasini qo‘shadi. Ushbu tizim nafaqat parolni kiritishni, balki SMS yoki mobil ilova orqali tasdiqlashni ham talab qiladi. Karta bo‘yicha operatsiyalar haqida SMS-xabar berish xizmatlari shubhali harakatlarga darhol javob berish imkonini beradi. O‘zbekistonda har yili bank kartalari bilan bog‘liq 3000 dan ortiq firibgarlik holatlari qayd etiladi, shuning uchun profilaktika choralari zaruratga aylanmoqda.

Bank kartalaridan xavfsiz foydalanish ular olingan paytdan boshlanadi. Konvert ochilgandan so‘ng darhol kartaning orqa tomoniga imzo cheking, bu begona shaxslarning undan foydalanishini qiyinlashtiradi. Kartani uchinchi shaxslarga bermang va jamoat joylarida nazoratsiz qoldirmang. Karta yo‘qolganda yoki o‘g‘irlanganda, uni kecha-yu kunduz ishlaydigan bankning call-markazi orqali darhol bloklang. O‘zbekistondagi aksariyat banklar ehtimoliy moliyaviy yo‘qotishlarning oldini olish uchun bloklash so‘rovlarini 3-7 daqiqa ichida ko‘rib chiqadi.

Kelajak uchun profilaktika choralari va moliyaviy tayyorgarlik

O‘zbekistonda norezidentlar uchun mahalliy bank kartasini rasmiylashtirish moliyaviy operatsiyalar bilan bog‘liq ko‘plab muammolarni hal qiladi. «Ravnaq Bank,» «Asia Alliance Bank,» «Kapital Bank» kabi yirik banklar xorijiy fuqarolar uchun maxsus dasturlarni taklif etmoqda. Rasmiylashtirish uchun amaldagi viza bilan xorijga chiqish pasporti, yashash joyi bo‘yicha vaqtinchalik ro‘yxatdan o‘tish, JSHSHIR (STIR analogi) va aloqa uchun mahalliy SIM-karta kerak bo‘ladi. O‘rtacha rasmiylashtirish muddati 3-4 ish kunini tashkil etadi, minimal depozit tanlangan tarif rejasiga qarab 5 dollardan 50 dollargacha o‘zgarib turadi.

Moliyaviy resurslarni diversifikatsiya qilish favqulodda vaziyatlarda asosiy strategiyaga aylanmoqda. Tajribali foydalanuvchilar pulga kirishning bir nechta mustaqil manbalariga ega bo‘lishni tavsiya qiladilar: xavfsiz joyda naqd rubl, xorijiy Visa yoki Mastercard kartasi, shuningdek, Avosend kabi oldindan sozlangan pul o‘tkazmalari xizmati. Mablag‘larning bunday taqsimlanishi kanallardan biri vaqtincha mavjud bo‘lmaganda kutilmagan holatlarga tezda javob berish imkonini beradi.

My.gov.uz rasmiy platformalari yoki KIAC kredit tarixi byurosi orqali kredit tarixini muntazam ravishda kuzatib borish yuqori ballni saqlab qolishga yordam beradi. Yillik bepul tekshiruv kredit qobiliyatingizga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan xatolar yoki ruxsatsiz so‘rovlarni o‘z vaqtida aniqlash imkonini beradi. Statistika shuni ko‘rsatadiki, 400 balldan yuqori baholangan qarz oluvchilar 97 foiz hollarda standart takliflardan 15-20 foiz past foiz stavkalarida muddatli kreditlar olish uchun ruxsat oladilar.

O‘zbekistonda ko‘chmas mulk garovi krediti 2025: to‘liq qo‘llanma

Ko‘chmas mulk garovi krediti mohiyati va uning 2025-yildagi o‘rni

Ko‘chmas mulk garovi krediti – bu kvartiralar, uylar, yer uchastkalari yoki tijorat ko‘chmas mulklari egalariga o‘z mulklarini sotmasdan bank yoki mikromoliya tashkilotidan pul mablag‘larini olish imkonini beruvchi maxsus moliyaviy mahsulotdir. Ko‘chmas mulk kredit bo‘yicha ta’minot vazifasini bajaradi, bu esa kreditor uchun xatarlarni sezilarli darajada kamaytiradi va qarz oluvchi uchun yanada qulay shart-sharoitlarni ochadi.

2025-yilda ushbu vositaning mashhurligi, ayniqsa, biznes uchun aylanma mablag‘larga muhtoj bo‘lgan tadbirkorlar va yirik xaridlar, ta’lim yoki davolanish uchun mablag‘ talab qiladigan jismoniy shaxslar orasida o‘sishda davom etadi. O‘zbekistonda ko‘chmas mulk garovi asosida kreditlash bozori sezilarli o‘zgarishlarga duch keldi: raqamlashtirish tufayli tartib-qoidalar soddalashdi, turli moliya institutlaridan takliflar ko‘paydi va davlat tashabbuslari bunday kreditlarni aholi uchun yanada qulayroq qildi.

Garovga olinadigan ko‘chmas mulk turlari va baholash xususiyatlari

O‘zbekiston banklari va XMIlari garovga har xil turdagi ko‘chmas mulkni qabul qiladi, ularning har biri o‘ziga xos baholash xususiyatlari va talablariga ega. Yuqori likvidlilik va barqaror bozor qiymati tufayli turar-joy binolari – kvartiralar va xususiy uylar eng ko‘p talab qilinadi. Yer uchastkalari, ayniqsa istiqbolli hududlarda joylashgan yoki tijorat maqsadlarida foydalanishga mo‘ljallangan yer uchastkalari ham garov sifatida talabga ega. Tijorat ko‘chmas mulki – ofis binolari, omborlar, ishlab chiqarish binolari va savdo maydonlari biznes egalariga o‘z biznesini rivojlantirish uchun katta miqdordagi mablag‘larni olish imkonini beradi.

Garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulkka qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat: yuridik jihatdan sof bo‘lishi, ya’ni yuklamalar, xatlashlar, sud nizolari va boshqa huquqiy muammolar bo‘lmasligi kerak. Mulkning holati uning qiymatini baholashda muhim rol o‘ynaydi – banklar yaxshi texnik holatdagi, kapital ta’mirlashni talab qilmaydigan obyektlarni afzal ko‘radilar. Joylashuv ko‘chmas mulkning likvidligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi – yaxshi infratuzilma va transport qulayligiga ega rivojlangan hududlardagi obyektlar yuqori baholanadi.

Ko‘chmas mulkni baholash jarayoni odatda bank tomonidan akkreditatsiyadan o‘tgan mustaqil baholovchilar yoki moliya tashkilotining o‘z mutaxassislari tomonidan amalga oshiriladi. Baholash obyektning murakkabligi va mutaxassislarning bandligiga qarab 1 kundan 3 ish kunigacha davom etadi. Baholashning yakuniy summasi tumandagi o‘xshash obyektlarning bozor qiymatiga, ko‘chmas mulkning likvidligiga, uning texnik holatiga va hududni rivojlantirish istiqbollariga bog‘liq. Banklar odatda ko‘chmas mulk bahosining 60-80 foizigacha kredit beradilar, bu esa ularni bozorda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlardan himoya qiladi.

Ko‘chmas mulk garovi asosida kredit olishning bosqichma-bosqich algoritmi

1-qadam: Kreditorni tanlash – birinchi va eng muhim bosqichlardan biri. Banklar va mikromoliya tashkilotlari takliflarini sinchkovlik bilan taqqoslash eng maqbul shartlarni topish imkonini beradi. O‘zbekiston Markaziy bankining amaldagi litsenziyasiga ega bo‘lgan tekshirilgan tashkilotlarga alohida e’tibor qaratish lozim, bu ularning faoliyati ishonchliligi va qonuniyligini kafolatlaydi.
2-qadam: Hujjatlarni oldindan hisoblash va to‘plash diqqat va puxta tayyorgarlikni talab qiladi. Qarz oluvchi va ko‘chmas mulk egasining pasporti, mulkka bo‘lgan huquqni belgilovchi hujjatlar (oldi-sotdi, hadya shartnomasi, meros to‘g‘risidagi guvohnoma), kadastr pasporti, YERRdan yuklamalar yo‘qligi to‘g‘risidagi ko‘chirma, jismoniy shaxslar uchun daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomalar yoki biznes uchun moliyaviy hisobotlarni o‘z ichiga olgan to‘liq hujjatlar to‘plamini yig‘ish kerak.

3-qadam: Ariza topshirish banklarning rasmiy veb-saytlari, my.gov.uz davlat xizmatlari portali orqali onlayn yoki moliya tashkilotlari bo‘limlarida oflayn tarzda amalga oshirilishi mumkin. Onlayn arizalar tezroq ko‘rib chiqiladi – odatda 1-2 ish kuni ichida, oflayn arizalarni ko‘rib chiqish esa 5 ish kunigacha davom etishi mumkin.

4-qadam: Garovni baholash va hujjatlarni tekshirish ariza oldindan ma’qullangandan so‘ng amalga oshiriladi. Bank ko‘chmas mulkni tekshirish uchun mustaqil baholovchini tayinlaydi yoki o‘z mutaxassisini yuboradi. Baholash narxi obyektning turi va murakkabligiga qarab 100 ming so‘mdan 500 ming so‘mgacha bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, bankning xavfsizlik xizmati taqdim etilgan hujjatlarning haqiqiyligi va huquqiy xavf-xatarlarning yo‘qligini tekshiradi.

5-qadam: Shartnomani tasdiqlash va imzolash – pulni olishdan oldingi yakuniy bosqich. Baholash va hujjatlarni tekshirishning ijobiy natijalaridan so‘ng bank kreditlashning yakuniy shartlarini tasdiqlaydi va shartnoma tayyorlaydi. Imzolashdan oldin shartnomaning barcha shartlarini diqqat bilan o‘rganish juda muhim – foiz stavkasi, to‘lov jadvali, kechiktirganlik uchun jarima sanksiyalari va muddatidan oldin to‘lash shartlariga alohida e’tibor qaratish lozim.

6-qadam: Pulni olish kredit shartnomasi va garov shartnomasi imzolangandan hamda garov tegishli davlat organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng amalga oshiriladi. Mablag‘lar qarz oluvchining bank kartasiga, uning hisob raqamiga o‘tkazilishi yoki moliya tashkilotining siyosati va kredit miqdoriga qarab bank kassasi orqali naqd pul shaklida berilishi mumkin.

O‘zbekistonning yetakchi banklarida kreditlash shartlari (2025-y.)

O‘zbekistonda ko‘chmas mulk garoviga beriladigan kreditlar bo‘yicha foiz stavkalari milliy valyutada yillik 17 foizdan 32 foizgacha o‘zgarib turadi. Muayyan stavka bir necha omillarga bog‘liq: kredit miqdori (yirik qarzlar odatda pastroq stavkalarga ega), kreditlash muddati (uzoq muddatli kreditlar yuqori stavkalarga ega bo‘lishi mumkin), ko‘chmas mulk turi (tijorat ko‘chmas mulki ko‘pincha turar-joyga qaraganda yuqori stavkalarga ega) va qarz oluvchining kredit tarixi (benuqson kredit tarixi minimal stavkalarga da’vo qilish imkonini beradi).

Sifatli likvidli ko‘chmas mulk uchun kredit summalari 1-2 milliard so‘mgacha yetishi mumkin, minimal limitlar esa odatda 50-100 million so‘mdan boshlanadi. Bunday kreditlarni qaytarish muddatlari bozordagi eng uzoq muddatlardan biri hisoblanadi – 15-20 yilgacha, bu esa qarz oluvchilarga o‘rtacha oylik to‘lovlarga umid qilish imkonini beradi.

2025-yilning eng jozibador dasturlari orasida birinchi navbatda yosh oilalar va yangi qurilgan uylardan uy-joy sotib olish uchun mo‘ljallangan yillik 6 foizdan boshlanadigan InfinBANKning «Ipoteka-2025» dasturi ajralib turadi. Moliya vazirligi ko‘magidagi davlat dasturlari tijorat ko‘chmas mulki garovi ostida moliyalashtirishga muhtoj bo‘lgan kichik va o‘rta biznes uchun 16,5-17,5 foiz oralig‘idagi stavkalarni taklif etadi. Xalq banki va Kapitalbank mos ravishda investitsiya ko‘chmas mulki uchun arizalarni tez ko‘rib chiqadigan standart dasturlar va ixtisoslashtirilgan mahsulotlarni taklif etadi.

Garov krediti olishda to‘lov qobiliyatini baholash va kredit tarixi

Zamonaviy O‘zbekiston banklari qarz oluvchilarning to‘lov qobiliyatini baholashda rasmiy daromadlarni an’anaviy tahlil qilishdan tashqari yangi yondashuvlarni qo‘llamoqdalar. Moliyaviy muassasalar endi nafaqat potensial mijozning shaxsiy daromadini, balki butun oilaning, shu jumladan er yoki xotinning, shuningdek, kafillarning umumiy daromadini ham hisobga oladi. Bunday kompleks yondashuv qarz oluvchining real moliyaviy imkoniyatlarini yanada xolisona baholash va kredit mablag‘larini qaytarmaslik xatarlarini kamaytirish imkonini beradi.

O‘zini o‘zi band qilgan fuqarolar va rasmiy tasdiqlangan daromadi bo‘lmagan shaxslar uchun banklar moliyaviy ishonchlilikni baholashning muqobil usullarini ishlab chiqdi. Kredit tashkilotlari so‘nggi 6-12 oy ichida bank kartalari bo‘yicha aylanmalarni, kommunal to‘lovlar tarixini va aliment to‘lovlarining muntazamligini sinchkovlik bilan tahlil qilmoqda. Ushbu ma’lumotlar an’anaviy daromad ma’lumotnomalari bo‘lmagan taqdirda ham qarz oluvchining moliyaviy intizomi to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilishga yordam beradi.

Kredit tarixi ko‘chmas mulk garovi asosida kredit olish uchun arizani ma’qullashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonning har bir fuqarosi kredit tarixini bir yilda bir marta my.gov.uz davlat xizmatlari portali orqali bepul tekshirishi mumkin. Kredit hisobotining muntazam monitoringi bankning qaroriga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan xato va noaniqliklarni o‘z vaqtida aniqlash imkonini beradi. Kredit tarixini yaxshilash izchil ishlarni talab qiladi: barcha mavjud majburiyatlarni o‘z vaqtida to‘lash, to‘lovlarni kechiktirmaslik va kredit yukining oqilona darajasini saqlab qolish.

Ko‘chmas mulk garovi va xavfsizlik choralari orqali kredit olish xavfi

Ko‘chmas mulk garovi ostida kreditni rasmiylashtirishda asosiy xavf – qarzni uzoq vaqt to‘lamagan taqdirda garovga qo‘yilgan mulkni yo‘qotish ehtimoli. Agar qarz oluvchi to‘lovlar jadvalini muntazam ravishda buzsa va kredit shartnomasi bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarmasa, banklar undiruvni garov narsasiga qaratishga qonuniy haqli. Garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulkni sotish jarayoni odatda bir necha oy davom etadi va sud instansiyalari orqali amalga oshiriladi.

Yashirin komissiyalar va qo‘shimcha to‘lovlar kreditning umumiy qiymatini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Sug‘urta badallari, ko‘chmas mulkni mustaqil baholash uchun to‘lov, hisob yuritish uchun komissiya – bu xarajatlarning barchasi ko‘pincha kreditlash shartlari bilan dastlabki tanishishda e’lon qilinmaydi. Shartnomani imzolashdan oldin, barcha tegishli xarajatlarni o‘z ichiga olgan va ortiqcha to‘lov haqida haqiqiy tasavvur beradigan kreditning to‘liq qiymatini (PSK) aniqlashtirish shart.

Kredit shartnomasini diqqat bilan o‘rganish kelajakda yoqimsiz kutilmagan hodisalardan qochishga yordam beradi. To‘lovlarni kechiktirganlik uchun jarima sanksiyalari, kreditni muddatidan oldin qaytarish shartlari va foiz stavkasini o‘zgartirish tartibi to‘g‘risidagi bo‘limlarga alohida e’tibor qaratish lozim. Ba’zi banklar kreditni muddatidan oldin to‘lash uchun qo‘shimcha to‘lovlar joriy etadi yoki kredit berishning dastlabki oylarida bunday imkoniyatni cheklaydi.

Har qanday moliyaviy xizmatlarni olishda firibgarlik xavfi dolzarbligicha qolmoqda. Faqat litsenziyaga ega banklar va mikromoliya tashkilotlari bilan ishlang, O‘zbekiston Markaziy bankining amaldagi litsenziyasi mavjudligini tekshiring. Zarurat bo‘lmasa, hech qachon hujjatlarning asl nusxalarini uchinchi shaxslarga bermang va hujjatlarni taqdim etish zarur bo‘lganda, ulardan foydalanish maqsadi to‘g‘risida belgi qo‘ying.

Ko‘chmas mulk garovi o‘rniga muqobil kredit variantlari

Mikroqarzlar va iste’mol kreditlari o‘z ko‘chmas mulklarini xavf ostiga qo‘yishga tayyor bo‘lmaganlar uchun maqbul muqobil hisoblanadi. Ushbu moliyaviy mahsulotlar kamroq – odatda 100 million so‘mgacha mablag‘ olish uchun mo‘ljallangan, biroq rasmiylashtirish muddati sezilarli darajada tezroq, ya’ni 1 dan 3 ish kunigacha bo‘lishi bilan ajralib turadi. Bunday qarorlarning asosiy kamchiligi foiz stavkalarining yuqoriligi, ya’ni yillik 36-42 foizni tashkil etishi va aksariyat hollarda garov ta’minoti talab etilmasligidir.

Yangi ko‘chmas mulk sotib olish uchun ipoteka krediti, agar asosiy maqsad pul olish emas, balki uy-joy sotib olish bo‘lsa, optimal yechim bo‘lishi mumkin. O‘zbekistondagi zamonaviy ipoteka dasturlari 20 yilgacha bo‘lgan muddatga yillik 14 foizdan 22 foizgacha bo‘lgan stavkalarni taklif qiladi, bunda sotib olingan ko‘chmas mulk avtomatik ravishda kredit garoviga aylanadi. Bunday yondashuv uy-joy masalasini mavjud ko‘chmas mulkni garovga qo‘ymasdan hal qilish imkonini beradi.

Uy-joy ijarasi va ko‘chmas mulkni kreditga sotib olishni moliyaviy taqqoslash hozirgi bozor sharoitida oqilona qaror qabul qilishga yordam beradi. Uzoq muddatli istiqbolda uy-joyni sotib olish odatda ijaraga olishdan ko‘ra foydaliroq bo‘ladi, ayniqsa O‘zbekistonda ko‘chmas mulk narxlarining har yili 15-25 foizga oshishini hisobga olsak. Biroq, ijara katta moslashuvchanlik va harakatchanlikni ta’minlaydi, boshlang‘ich to‘lovni talab qilmaydi va sezilarli moliyaviy resurslarni bog‘lamaydi.